KΕΦΑΛΑΙΟ 11ο
ΑΚΛΙΤΑ ΜΕΡΗ ΛΟΓΟΥ
Α. ΟΙ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
α. Η έννοια των προθέσεων
Προθέσεις λέγονται οι άκλιτες λέξεις που μπαίνουν μπροστά από άλλες (απ' όπου και προθέσεις = προ + θέτω ), άλλοτε σε σύνθεση και άλλοτε σε παράταξη, για συντακτικούς και εννοιολογικούς λόγους.
Οι προθέσεις είναι οι εξής επακριβώς λέξεις: με, σε (εις), για, προς, (έ)ως = ίσαμε = μέχρι, κατά, μετά, παρά, αντί(ς), από, δίχως = χωρίς = άνευ
_Αντι-γράφω τον κατά-λογο από τον Αντώνη μέχρι την Μαρία.
_Ήλθε αντί του Γιάννη, αλλά χωρίς εμένα.
_Έφτασε κατά το μεσημέρι με το Γιάννη και μετά έφυγε προς άγνωστη κατεύθυνση.
_Παρα-γράφεται σε δυο μήνες από τώρα.
Σημειώνεται ότι:
1) Οι προθέσεις: με, σε, για, ως, χωρίς, δίχως, ίσαμε δε συντίθονται.
2) Οι προθέσεις: εις, εν, εκ- εξ, επί = εφ', δια, περί, υπό, προ, ανά, υπέρ, αμφί, λέγονται απηρχαιωμένες προθέσεις, επειδή δε συνηθίζονται και πολύ σε παράταξη στην νέα ελληνική (δημοτική) γλώσσα:
νέα: από την Αθήνα, από το Θεό, από αναβολή, από τον ουρανό ..
& αρχαία: εξ Αθηνών, εκ Θεού, εξ αναβολής, εξ ουρανού ...
νέα: στην οδό Μητρόπολης, στην Τουρκοκρατία, στον τόπο, ....
& αρχαία: επί της οδού Μητροπόλεως, επί Τουρκοκρατίας, επί τόπου...
νέα: με την/ στην Προεδρία, με τον όρο, με την επίβλεψη,
& αρχαία: υπό την προεδρία, υπό τον όρον, υπό την επίβλεψη, ..
νέα: για/σε μονιμοποίηση (για να μονιμοποιηθούν), για κατεδάφιση..
& αρχαία: υπό μονιμοποίηση, υπό κατεδάφιση
νέα: με φωτιά και σίδερο & αρχαία: δια πυρός και σιδήρου..
νέα: στο όνομα της Δημοκρατίας. & αρχαία: εν ονόματι της Δημοκρατίας.
νέα: πριν από το Χριστό & αρχαία: προ Χριστού..
νέα: σε βάρος, σε όφελος, σε πέρας,.. & αρχαία: εις βάρος/ όφελος,/ πέρας..
νέα: σε ανάγκη, σε μέρη, σε γνώση.. & αρχαία: εν ανάγκη/ μέρη/ γνώσει..
νέα: σε/ για όλη την ζωή. & αρχαία: εφ' όρου ζωής
3) Στα μαθηματικά χρησιμοποιούνται οι προθέσεις: "συν, πλην/ μείον, επί, δια", που συμβολίζονται με τα εξής σύμβολα:
συν/και (+) (100+3) εκατό συν τρία
επί (.) (100.3) εκατό επί τρία
δια (:) (100:3) εκατό δια τρία
μείον/ πλην (-) (100-3) εκατό πλην τρία
ίσον (=) (100+3=103) εκατό συν τρία ίσον (= επίρρημα) εκατόν τρία..
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ:
1) Η πρόθεση χωρίς = δίχως = άνευ και στην σύνθεση γίνεται αν-, όταν το β' συνθετικό αρχίζει από φωνήεν και α- ή ανα-, όταν το β' συνθετικό αρχίζει από σύμφωνο: αν-αίτιος, αν-έντιμος, ά-τιμος, ά-βγαλτος, αναβροχιά.. (Το α-, αν- λέγεται και στερητικό πρόθεμα)
2) Η πρόθεση σε στην σύνθεση γίνεται εις και αρχικά ήταν ες: ες αύριον, εις τους αιώνας είσ-οδος
3) Η πρόθεση εκ γίνεται και εξ, όταν το β' συνθετικό αρχίζει από φωνήεν, ή ξε, όταν το β’ συνθετικό αρχίζει από σύμφωνο: εκ-κλησία, εκ-φεύγω > ξε-φεύγω, εκ-χωρίζω > ξεχωρίζω, εξ-αφανίζω, εξ-απατώ, εξ-άπτω....
4) Οι προθέσεις "συν, εν" :
α) χάνουν το -ν, όταν το β' συνθετικό αρχίζει πάλι από ημίφωνο, ν + μ ν λ ρ σ ζ = ορθογραφικά μμ νν λλ ρρ σσ (ν)ζ: συ(ν) + ράπτω > συ(ρ)ράπτω, συ(ν)-μετέχω > συ(μ)μετέχω, ε(ν)-λείπω > ε(λ)λείπω, σύ(ν)ζυγος, συ(ν)-σίτιο > συσσίτιο...
β) τρέπουν το ν σε μ, όταν το β' συνθετικό αρχίζει από χειλικό (ν + π β φ = μπ μβ μφ): συ(ν)+ παθώ, παθαίνω > συμπαθώ, συ(ν) + φέρει, φέρω > συμφέρει, συν-βιώνω > συμβιώνω..
5) Οι προθέσεις: "με, σε, από, για, κατά, παρά, ίσαμε" αποβάλλουν το ληκτικό τους φωνήεν, όχι όμως απαραίτητα, όταν η επόμενη λέξη αρχίζει πάλι από φωνήεν: μ' εσένα, σ' αυτόν, απ' αλλού, γι' αυτόν, κατ' αυτά, παρ' όλο, ίσαμ' εδώ... Στην σύνθεση αποβάλλεται απαραίτητα: δι(ά)γω > διάγω, κατ(ά)-άγομαι > κατάγομαι..
6) Οι προθέσεις "σε/ εις, από", όταν βρεθούν πριν από το τ- του άρθρου, παθαίνουν αποβάλλουν το ληκτικό τους φωνήεν: απ' την θάλασσα, (ει)ς την υγεία μας > στην υγειά μας, (ει)ς τον κόσμο > στον κόσμο
7) Οι προθέσεις ως α' συνθετικό έχουν τις εξής περίπου έννοιες:
ες/εις = βάζω μέσα, εντός - πλησιάζω κ.α. (αντίθετη της "εκ/εξ"): εισ-πράττω, εισ-χωρώ, είσ-οδος, εισ-δύω, εσ-οχή, έσ-οδον, εισιτήριο..
εκ/εξ/ξε = βγάζω έξω, εκτός - απομακρύνω, στερώ κ.α. (αντίθετη της "εις/ ες"): εξ-άγω, έξ-οδος, εκ-φορά, εξ-οχή, έξ-οδος, εκδοχή, εκδρομή, εκκλησία, εκλογή, εκδίδω.. ξεμένω, ξεχωρίζω, ξεφωνίζω, ξεδίδω, ξετρελαίνω, ξεπουλώ, ξεκουφαίνω,
ξεβάφω (= εκ-βάφω = αφαιρώ/ βγάζω την βαφή),
εισάγω ( = βάζω μέσα) & εξάγω (= βγάζω έξω)
εν = φέρνω εντός - ενώνω κ.α. (αντίθετη της άνευ): εν-άγω, ενοχή (εν-έχω), ενέχομαι, ενοικώ, εμμένω, εν-τοιχίζω, εν-οικιάζω > νοικιάζω.
άνευ = α-, αν-, ανα- = μην, δίχως/χωρίς = στέρηση (αντίθετη των "με/εν"): έντιμος = με τιμή & άτιμος = χωρίς τιμή, άμοιρος, άτυχος, ανένταχτος, ανεφάρμοστος, αναίτιος, ανάξιος, αναδουλειά.
από = μακρύνω, απομακρύνω - αποκαθιστώ, επιστρέφω ή ως περίπου και η εξ: απ-αγωγή, απ-οχή (απ-έχω), απ-οικώ, απ-έρχομαι, απ-αιτώ, αποστολή, αποφοιτώ, απαξιώ.. αποδίδω, αποδέχομαι,..
ανά = άνω, επάνω ή ξανά (αντίθετη της "κατά", διάφορη του στερητικού α-, -ανα-): ανά-ταση, ανά-σταση, ανα-γράφω, αναδίπλωση, αναμένω, αναπλάθω, ανακοινώνω, αναπηδώ, ανακύκλωση..
κατά = κάτω (αντίθετη της "ανά") - εναντίον κ.α.: κατ-άγομαι, κατα-γράφω, κατα-πέφτω, κατα-φεύγω, κατα-μαρτυρώ, κατ-οχή, κατ- έχω..
προς = εμπρός: προσ-άγω, προσμένω, προσ-έχω, προσ-οχή, προσταγή, προσδιορίζω, προσκομίζω..
προ = βάζω μπροστά, ενώπιον παρουσία κ.α.(αντίθετη της "μετά"): προ-άγω, προ-έχω, προ-τρέπω, προ-γράφω, προ-λέγω, προορίζω, πρό-οδος, προ-βολή,..
μετά = φέρνω πίσω, αλλαγή (αντίθετη της προ): μετ-άγω, μετ-αγωγή, μετά-πλαση, μεταβολή, μετουσίωση..
παρά = παραπλεύρως, πλησίον, κοντά - πέραν κάποιου: παρ-άγω, παρα-μένω, παρ(α)-ερμηνεύω, παρανομώ, παρατηρώ..
υπό = κάτω (αντίθετη της "επί = επάνω"): υπ-άγομαι, υπ-έχω, υπο-κύπτω, υπό-δικος, υπο-μένω..
υπέρ = πέρα για πέρα, πάρα πολύ: υπερασπίζω, υπεραγαπώ..
αντί = αντίθετα: αντιλέγω, αντιθέτω, αντίρροπος, αντίλογος, αντίπαλος, αντίκρυ..
αμφί = μισό-μισό ή εκατέρωθεν = πέριξ, γύρω από: αμφι-θέατρο, αμφί-βιο, αμφί-δρομος, ..
περί = πέριξ, περιστροφή, περίπου - υπερβολή, υπεροχή: περι-άγω, περι-ήγηση, περι-μένω, περιτριγυρίζω, περιγράφω, περίτρανος..
επί = επάνω, ακολουθία - πολλαπλασιαστική έννοια: επ-άγομαι, επ-αγωγή, επίπεδο, επίλυση, επιτάχυνση, επιτηρώ, επιφάνεια, επιβάρυνση,...
δια = διαχωρίζω - ξεχωρίζω, διαιρετική έννοια ή κίνηση δια μέσου: δι-άγω, δια-μένω, δια-κήρυξη, δια-φέρω, διάβολος, διαμαρτυρία, διάμετρος, διαγώνιος, διαμέρισμα.... διέξοδος, διαπερνώ, διάμεσο, διαπρεπώς..
συν = μαζί, προσθετική έννοια (αντίθετη της "πλην"): συν-άγω, συν-έχω, συν-οχή, σύν-δικος, σύν-ολο, συνδυασμός, σύ(ν)ζυγος, συγγενής, σύνοικος..
πλην/μείον = αφαιρετική έννοια: πλημμέλημα, μειονέκτημα, μειοδοσία..
β. Οι εμπρόθετοι όροι
Eμπρόθετοι όροι λέγονται τα συντακτικά σύνολα της πρότασης που εισάγονται με μια πρόθεση, π.χ.:
_Πήγα (από την Τρίτη μέχρι την Τετάρτη = εμπρόθετος όρος χρόνου).
Εμπρόθετοι προσδιορισμοί λέγονται τα υποσύνολα (η καταγωγή, η ηλικία κ.α. κάποιου ) των συντακτικών όρων που εισάγονται με μια πρόθεση: Θέλω το μαθητή από την Κρήτη (= εμπρόθετος προσδιορισμός του αντικειμένου) αντί: Θέλω τον κρητικό μαθητή.
Σημειώνεται ότι:
1) Τα συντακτικά σύνολα της πρότασης λέγονται εμπρόθετα, όταν έχουμε αφετηρία, στάση, κίνηση.... ενέργειας ή πάθησης («Πάω για/προς/από/στην Αθήνα».) ή όταν έχουμε καταγωγή ή ποιότητα ή ιδιότητα («Είναι από την Αθήνα/ Είναι με πέτρα») κάποιου προσώπου του λόγου.
2) Τα επίθετα λέγονται και με εμπρόθετο προσδιορισμό (προθετικό σύνολο), όταν έχουμε κυριολεξία και με επιρρηματικό προσδιορισμό (επιρρηματικό σύνολο), όταν έχουμε μεταφορά:
πέτρινο σπίτι = από πέτρα = κυριολεξία,
πέτρινη καρδιά = σαν/ως πέτρα = μεταφορά.
Ομοίως και για τα επιρρήματα: Πήγα αεροπορικώς = με αεροπλάνο, Του φέρθηκε ευγενικά = με ευγένεια.
Β. ΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
Σύνδεσμοι λέγονται οι άκλιτες λέξεις με τις οποίες ενώνουμε (συνδέουμε – απ’ όπου και σύνδεσμοι) δυο απλές προτάσεις σε μια σύνθετη ή δυο απλά συντακτικά σύνολα (όρους) σε μια απλή πρόταση, όπου ο κάθε σύνδεσμος εκφράζει και ένα είδος σχέσης. Ο σύνδεσμος π.χ. «και» δηλώνει-εκφράζει ότι το ακολουθούμενο συντακτικό σύνολο είναι συμπλήρωση (συμπλεκτική σύνδεση), ο σύνδεσμος «γιατί» εκφράζει ότι το ακολουθούμενο συντακτικό σύνολο είναι αιτιολογία κ.τ.λ. (βλέπε πίνακα), πρβλ π.χ.:
_Ο Πέτρος θα διαβάσει και μετά (ο Πέτρος) θα δει τηλεόραση.)
(εδώ έχουμε 2 απλές προτάσεις που συνδέονται συμπλεκτικά σε μια σύνθετη)
_Ο Πέτρος έφυγε, γιατί ήταν άρρωστος.
(Εδώ έχουμε 2 συντακτικά σύνολα που ενώνονται μεταξύ τους αιτιολογικά σε μια απλή πρόταση)
Πίνακας Συνδέσμων
1) Συμπλεκτικοί: και (κι), μήτε - μήτε = ούτε - ούτε = ουδέ - μηδέ
2) Διαζευκτικοί: ή, είτε
3) Επεξηγηματικός: δηλαδή
4) Συμπερασματικοί: άρα, λοιπόν (= επομένως, συνεπώς)
5) Συγκριτικός: παρά (= από ό,τι να, αντί να)
6) Αντιθετικοί: αλλά, μα, όμως, ωστόσο
7) Ειδικοί (απαντούν στο τι/ ποιο): ότι = πως, που
8) Χρονικοί (απαντούν στο "πότε"): όταν, σαν, μόλις, προτού, καθώς, ενώ, όποτε, τότε που, πριν να, αφού, αφότου
9) Ποσού (απαντούν στο "πόσο"):
χρονικής διάρκειας: ώσπου, ωσότου, μέχρις ότου, όσο που
αποτελέσματος: .....(τόσος/ τέτοιος...,) ώστε, που
10) Λόγου (απαντούν στο "γιατί"):
αιτίας: γιατί, επειδή, διότι, αφού, μια και
σκοπού: (για) να,
απειλής ή προειδοποίησης: ειδεμή/ γιατί/ αλλιώς θα
ενδοιασμού/ πιθανότητας: μην, μήπως και
11) Τρόπου (απαντούν στο πώς/ με τι όρο):
(προ)υπόθεσης: (ε)αν, άμα = εφόσον
παραχώρησης: αν και, μολονότι, παρ' όλο, παρ' ότι, ενώ, μόνο
εναντίωσης: και αν/ ας, που να
Π α ρ α τ ή ρ η σ η:
1) Το "και" εμπρός από φωνήεν καμιά φορά παίρνει τον τύπο «κι»: Τι κι αν πας ( = τι και αν πας).
2) Ορισμένοι σύνδεσμοι είναι συνάμα και ερωτηματικά επιρρήματα: Γιατί πήγες; Λοιπόν; Άρα; Δηλαδή;
Γ. ΤΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
Επιρρήματα λέγονται οι άκλιτες λέξεις που προσδιορίζουν ρήματα (απ' όπου και επιρρήματα), όπως π.χ. τα: επάνω, διαρκώς, μεσάνυκτα, αύριο....
Τα επιρρήματα στην πραγματικότητα είναι άκλιτα ονόματα τόπου, χρόνου, τρόπου, αιτίας και ποσού και για αυτό, όπως και τα αντίστοιχα κλιτά ονόματα τόπου. Χρόνου κ.τ.λ., απαντούν στα ερωτήματα: πού; πότε; πόσο; πώς; γιατί;
_Πάω αύριο. (Πότε πάτε; = αύριο = χρόνος)
_Πάω επάνω (Που πάτε; = επάνω = τόπος)
_Πάω αεροπορικώς (Πως πάτε; = αεροπορικώς = τρόπος)
_Πάω διαρκώς (Πόσο, πόσες φορές πάτε; = διαρκώς = ποσότητα)
_Πάω αναγκαστικά (Γιατί πάτε; = αναγκαστικά = η αιτία)
Ο τόπος, ο χρόνος, το ποσό κ.τ.λ. που σημαίνουν τα επιρρήματα δεν είναι κάτι το συγκεκριμένο, όπως συμβαίνει με τα αντίστοιχα κλιτά ονόματα τόπου, χρόνου..., αλλά κάτι που εξαρτάται από το χρόνο ή τον τόπο που βρισκόμαστε, τη στιγμή που μιλούμε ή από το ποσό που αναφερθήκαμε πιο πριν στην πρόταση κ.τ.λ., πρβλ π.χ.:
_(Πάω/ έρχομαι..) επάνω = στο β' όροφο, αν εδώ είναι ο πρώτος
_(Πάω/ έρχομαι..) αλλιώς = με άλογο, αν πριν είπαμε με αυτοκίνητο
_(Πάω/ έρχομαι..) αύριο = την Τρίτη, αν σήμερα είναι Δευτέρα
Tα επιρρήματα παράγονται συνήθως είτε από επίθετα (με τις καταλήξεις –α, –ως ή με κατάβαση απλώς κατά μια συλλαβή του τόνου) είτε από πλάγιες πτώσεις των πτωτικών, πρβλ π.χ.: βόρειος > βορείως & βόρεια, του χρόνου, τη ώρα > τώρα,...
Είδη επιρρημάτων ως προς την μορφή
Στην σύγχρονη ελληνική γλώσσα υπάρχουν επιρρήματα σε:
α) -ως, π.χ.: επομένως, ολογράφως, συνήθως, κυρίως, συγχρόνως, αεροπορικώς, επισταμένως, ιδιοχείρως, απείρως κ.α.
β) -ά, π.χ.: χαμηλά, ψηλά, αριστερά, δεξιά, ολόγυρα, ανάλαφρα, ανέμελα, ωραία, φρόνιμα κ.α.
γ) –ά και σε –ως, με ίδια σημασία: βεβαίως & βέβαια, αυτόματα & αυτομάτως, μόνιμα & μονίμως, ανάλογα & αναλόγως, τυχαία & τυχαίως κ.α.
δ) -α και σε –ως, με διαφορετική σημασία.
Τα πιο πολλά επιρρήματα σε -ως έχουν μετατραπεί σήμερα σε -α, όπως «βόρεια» αντί «βορείως». Όμως υπάρχουν και ειδικές περιπτώσεις σύμφωνα με τις οποίες ένα επίρρημα έχει διαφορετική σημασία ανάλογα με την κατάληξη -ως ή -α που έχει, πρβλ π.χ.:
_Καλά περάσαμε (= ωραία, όμορφα) & Πήρε λίαν καλώς.
_Περάσαμε έκτακτα (πολύ ωραία) & Περάσαμε εκτάκτως (όχι συνηθισμένα).
_Πάω ευχαρίστως (με προθυμία). Το δέχτηκε ευχάριστα (με χαρά).
_Ντύνεται απλά (με λιτότητα) & Ήρθα απλώς (μόνο, η εξαίρεση) ως φίλος.
Ομοίως: αυστηρά (τιμωρήθηκε) & αυστηρώς (ακατάλληλο), άμεσα (κατ’ ευθεία) & αμέσως (την ίδια στιγμή), ιδιαίτερα (πιο πολύ) & ιδιαιτέρως (χωριστά), ακριβά (όχι φτηνά) & ακριβώς (με ακρίβεια) κ.α.
Είδη επιρρημάτων ως προς την έννοια
χρονικά τοπικά ποσοτικά τροπικά
α. ερωτηματικά: πότε, που (πούθε), πόσο, πως
β. αόριστα: κάποτε, κάπου κάμποσο κάπως,
κάπου κάπου αλλού αλλιώς
άλλοτε πουθενά αλλιώτικα
γ. δεικτικά: τότε, τώρα, εδώ, εκεί, τόσο έτσι,
ποτέ αυτού, παντού μαζί
δ. αναφορικά τότε που εκεί που τόσο, όπως
όποτε όπου όσο, καθώς
οποτεδήποτε οπουδήποτε οσοδήποτε ως, σαν
ε. διάφορα:
Χρονικά (απαντούν στο πότε;): σήμερα, αύριο, χθες, προχθές, φέτος, πέρυσι, του χρόνου, πρόπερσι, τότε, ξαφνικά, έξαφνα,... (ε)νωρίς, ολονυχτίς, αποβραδίς, κοντολογίς, ολημερίς,...
από επίθετα: ξαφνικά, ετησίως/α, άκαιρα......
αναδιπλωμένα: νωρίς νωρίς, πρωί πρωί..
Τοπικά (απαντούν στο πού;): άνω, κάτω, έξω, (ε)πάνω, πίσω, γύρω, τριγύρω...... πέρα, αντίπερα, πέρα-δώθε, παραπέρα, ανάμεσα, μακριά, ολόγυρα, μέσα, γύρα, ολόγυρα, πουθενά, μπροστά... καταγής,.. αυτού, παντού, αλλού, κάπου, εμπρός, εντός, εκτός, πλάι..
από επίθετα: βορείως/ βόρεια, νότια, δυτικά, ....
αναδιπλωμένα: πάνω-πάνω, κάτω-κάτω, έξω-έξω, γύρω-γύρω,.. πέρα πέρα, μακριά μακριά, δίπλα δίπλα..
Ποσοτικά (απαντούν στο πόσο;): περίπου, καθόλου, διόλου, εξίσου, ολωσδιόλου, ολότελα, τίποτα, πιο (πολύ),... λιγάκι, μόλις (τρία, τέσσερα..), τόσο ... όσον, μάλλον, σχεδόν, τουλάχιστον, επιπλέον, παντελώς..
από επίθετα: μπόλικα, καθολικά, αρκετά..
ζευγαρωτά & αναδιπλωμένα: πάνω πάνω, πάνω κάτω,..
Τροπικά (απαντούν στο πώς;): με μια(ς), μονομιάς, μονάχα, εναλλάξ, του κάκου, πυξ - λαξ, κάπως έτσι, κάπως, περίπου (έτσι), αντάμα, χώρια, ο ένας στον άλλον,
Από επίθετα: εξόχως/ έξοχα, δυστυχώς, ευχαρίστως - ευχάριστα, σεβασμίως - σεβάσμια, κυρίως - κύρια, ομοίως - όμοια, αλλιώς,.....
( Περισσότερα βλέπε “Συντακτικό Ελληνικής Γλώσσας», Α. Κρασανάκη. )
Βεβαιωτικά επιρρήματα (μπαίνουν αντί για πρόταση):
α) καταφατικά: ναι, μάλιστα, πράγματι, όντως, βεβαίως, βέβαια, βεβαιότατα, αλήθεια, σωστά
β) διστακτικά: ίσως, τάχα (τάχατε), δήθεν, μάλλον, πιθανόν, άραγε
γ) αρνητικά: όχι, δεν, μην, όχι βέβαια
Δ. ΤΑ ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΑ
Επιφωνήματα λέγονται οι άκλιτες λέξεις που εκφράζουν ψυχικό συναίσθημα, άρα χαρά, λύπη, πόνο, συγκίνηση, επευφημία, θαυμασμό αηδία, ειρωνεία, παρακίνηση... Οι αυθόρμητοι φθόγγοι ή φωνές (απ’ όπου και επιφωνήματα) που βγάζουμε, όταν έχουμε χαρά ή λύπη, θαυμαστό κ.τ.λ., όπως τα εξής:
γέλωτα: χα-χα-χα, χι-χι-χι
επαίνου: εύγε!, μπράβο!
πόνου ή λύπης: ω!, αχ! βαχ! οχ! αλί!, αλίμονο! άου! ό(χ)ου!
στενοχώριας ή αηδίας: πα πα πα!, ε!, ου(φ)!, πουφ!
θαυμασμού: α!, ω!, πο πο! μπα!
αβεβαιότητας: χμ!
παρακίνησης: ά(ϊ)ντε!, μαρς!, αλτ!, στοπ!, σουτ, αέρα!
ειρωνείας: ε!, ου!
ευχής: μακάρι!, άμποτε!, είθε!
περίγελου: αχαχούχα!, ε!, ου!
Επιφωνηματικά λέγονται και άλλες λέξεις ή προτάσεις:
ουσιαστικά: κρίμα! φρίκη! Θεέ μου!
Χριστός και Παναγιά! βοήθεια!
επίθετα: καλέ! μωρέ! τον κακομοίρη! τον καημένο!
επιρρήματα: εμπρός!, έξω! περαστικά! καλά! ωραία! μάλιστα!
ρήματα: ζήτω!, ορίστε! κόπιασε! ήμαρτον!
φράσεις: Τέλος πάντων! Μα την αλήθεια! Να σε χαρώ!
Με το συμπάθιο!
ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΜΕΡΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12ο
ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ
& ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ
Α. ΤΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ
α) Οι βαθμοί των παραθετικών
Παραθετικά επιθέτων λέγονται οι μορφές που παίρνουν αυτά στο λόγο, για να φανερώσουν σε ποιο βαθμό έχουν την δηλούμενη επιθετική έννοια (ποιότητα ή ιδιότητα) τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν, όπως π.χ. τα: σοφός > σοφότερος,η,ο - σοφότατος,η,ο.
Οι βαθμοί αυτοί είναι τρεις, που καλούνται θετικός, συγκριτικός και υπερθετικός βαθμός επιθέτων.
Ο θετικός βαθμός φανερώνει ότι το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό έχει απλώς την δηλούμενη επιθετική έννοια (ποιότητα ή ιδιότητα).
_Ο Κώστας είναι ωραίος/ καλός.. μαθητής.
Ο συγκριτικός βαθμός φανερώνει ότι το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό έχει σε μεγαλύτερο (θετικά ή αρνητικά) βαθμό την δηλούμενη ποιότητα ή ιδιότητα σε σχέση (συγκριτικά) προς κάποιο άλλο ουσιαστικό ή όλα τα ομοειδή του ή του εαυτού του σε σχέση με άλλη χρονική του περίοδο:
_Ο Κώστας είναι καλύτερος/ χειρότερος.. μαθητής από το Γιάννη.
_Ο Κώστας είναι ο καλύτερος/ κοντότερος.. μαθητής (σε όλους).
_Ο Κώστας είναι σήμερα καλύτερος/ ψηλότερος.. μαθητής από χθες
Όταν γίνεται σύγκριση ενός ουσιαστικού με όλα τα όμοια του, ο συγκριτικός βαθμός λέγεται (συντάσσεται) με άρθρο:
_Ο Γιάννης είναι ο ωραιότερος/ ο πιο ωραίος μαθητής (= από όλους).
_Η Κρήτη είναι το ωραιότερο/ το πιο ωραίο νησί (όλων)
Όταν γίνεται σύγκριση ενός ουσιαστικού με κάποιο άλλο ή με το ίδιο σε προγενέστερο χρόνο, ο συγκριτικός βαθμός λέγεται χωρίς άρθρο:
_O Γιάννης είναι ωραιότερος/ πιο ωραίος από το Γιάννη (από ένα)
_Ο Γιάννης είναι καλύτερος/ πιο καλός σήμερα
Ο υπερθετικός βαθμός φανερώνει ότι το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό έχει την δηλούμενη ποιότητα ή ιδιότητα σε μέγιστο (θετικά ή αρνητικά) βαθμό (στο έπακρο επί κακού ή κακού):
_Ο Κώστας είναι άριστος/ ωραιότατος/ κοντότατος... μαθητής
Με το επίρρημα «πάρα» και τα επίθετα «πολύς, πολλή, πολύ - λίγος,η,ο», καθώς και τα «μια, δυο... φορές» αυξάνουμε ή μειώνουμε το βαθμό των παραθετικών:
_Είναι πολύ καλύτερος. Είναι δέκα φορές καλύτερος.
_Είναι πολύ καλός. Είναι πάρα πολύ καλός.
β) Οι καταλήξεις των παραθετικών των επιθέτων
Α. Ομαλά παραθετικά
θετικός συγκριτικός υπερθετικός
-ος,α,ο, -οτερος, -οτατος,η,ο
νότι-ος,α,ο νοτι-ότερος,η,ο νοτι-ότατος,η,ο
ωραί-ος,α,ο ωραι-ότερος,η,ο ωραι-ότατος,η,ο
στερε-ός,ή,ό στερε-ότερος,η,ο στερε-ότατος,η,ο
-ης,ης,ές -έστερος,η,ο -έστατος
επιεικ-ής,ής,ές επιεικ-έστερος,η,ο επιεικ-έστατος,η,ο
επιμελ-ής,ής,ές επιμελ-έστερος,η,ο επιμελ-έστατος,η,ο
-υς,ιά,ύ -ύτερος,η,ο, -ύτατος,η,ο
βαρ-ύς,ιά,ύ βαρ-ύτερος,η,ο βαρ-ύτατος,η,ο
μακρ-ύς,ιά,ύ μακρ-ύτερος,η,ο μακρ-ύτατος,η,ο
Β. Ανώμαλα παραθετικά
απλός,η,ο απλούστερος,η,ο απλούστατος,η,ο
γέρος γεροντότερος,η,ο -
κακός,ή,ό χειρότερος,η,ο -
καλός,ή,ό καλύτερος,η,ο κάλιστος ή άριστος,η,ο
λίγος,η,ο λιγότερος,η,ο ελάχιστος,η,ο
μεγάλος,η,ο μεγαλύτερος,η,ο μέγιστος,η,ο
μικρός,η,ο μικρότερος,η,ο ελάχιστος,η,ο
πολύς περισσότερος/πιότερος -
Γ. Παραθετικά με διπλό θέμα
ελαφρός,ιά,ύ - ελαφρότερος - ελαφρότατος,η,ο ή
= ελαφρύς,ιά,ύ - ελαφρύτερος - ελαφρύτατος,η,ο
κοντός,ή,ό - κοντύτερος ή κοντότερος - κοντότατος,η,ο
χοντρός,ή,ό - χοντρύτερος ή χοντρότερος - χοντρότατος,η,ο
Δ. Ελλειπτικά παραθετικά
Μερικά παραθετικά δεν έχουν θετικό βαθμό, όπως αυτά που σχηματίζονται από επιρρήματα και προθέσεις:
(κάτω) - κατώτερος,η,ο
(άνω) - ανώτερος,η,ο
(υπέρ) - υπέρτερος,η,ο
Μερικά συγκριτικά δεν έχουν θετικό και υπερθετικό βαθμό, όπως τα: προτιμότερος, πρωτύτερος, προ/ μεταγενέστερος
Συνηθίζονται μόνο στον υπερθετικό βαθμό οι τιμητικοί τίτλοι και οι προσφωνήσεις: Παναγιότατος, Φίλτατος, 'Υψιστος, Αιδεσιμότατος, Εκλαμπρότατος, Σεβασμιότατος..
γ) Περιφραστικός συγκριτικός
Πολλά επίθετα σχηματίζουν το συγκριτικό βαθμό τους και περιφραστικά με το επίρρημα «πιο» και το θετικό βαθμό τους, π.χ.: καλύτερος = πιο καλός
_Είναι καλός μαθητής (θετικός βαθμός)
_Είναι ο καλύτερος = ο πιο καλός μαθητής (= συγκριτικός βαθμός)
Ομοίως: πλούσιος - πιο πλούσιος, ωραίος - πιο ωραίος ...
δ) Επίθετα χωρίς παραθετικά
Δε σχηματίζουν παραθετικά (ούτε μονολεκτικά ούτε περιφραστικά) πολλά επίθετα που σημαίνουν:
Ύλη: ασημένιος, μάλλινος, χρυσός κ.α.
Καταγωγή ή συγγένεια: σμυρναίικος, φράγκικος, γονικός κ.α.
Κατάσταση: μισός, αθάνατος κ.α.
Τόπο ή χρόνο: χθεσινός, σημερινός κ.α.
2. Παραθετικά μετοχών
Πολλές μετοχές, όσες τους το επιτρέπει η έννοιά τους, σχηματίζουν περιφραστικό συγκριτικό:
θετικός: χαρούμενος, προκομμένος, ευτυχισμένος...
συγκριτικός: πιο χαρούμενος, προκομμένος...
_ Ο Γιάννης είναι πιο χαρούμενος σήμερα.
_Η Άννα είναι η πιο ευτυχισμένη.
3. Παραθετικά επιρρημάτων
Παραθετικά επιρρημάτων λέγονται οι μορφές που παίρνουν αυτά στο λόγο, για να φανερώσουν σε πιο βαθμό έχουν την δηλούμενη επιρρηματική έννοια (τόπο, χρόνο, ποσό, σκοπό ή αιτία και τρόπο εκτέλεσης) τα ρήματα που προσδιορίζουν. Οι μορφές - βαθμοί αυτοί είναι τρεις, όπως και στα επίθετα, ο θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός.
Ο θετικός βαθμός φανερώνει ότι το προσδιοριζόμενο ρήμα έχει απλώς την δηλούμενη επιρρηματική έννοια: είναι καλά, τρέχει γρήγορα.
Ο συγκριτικός βαθμός φανερώνει ότι το προσδιοριζόμενο ρήμα έχει σε ανώτερο (μεγαλύτερο) βαθμό την δηλούμενη επιρρηματική έννοια: είναι καλύτερα, τρέχει γρηγορότερα
Ο υπερθετικός βαθμός φανερώνει ότι το προσδιοριζόμενο ρήμα έχει σε ανώτατο βαθμό (στο έπακρο) την δηλούμενη επιρρηματική έννοια: είναι άριστα, τρέχει γρηγορότατα
Τα παραθετικά των επιρρημάτων σχηματίζονται:
Με τις καταλήξεις -ως, -έστερα, -έστατα, για τα από επίθετα σε -ής,ής,ές: επιμελής > επιμελ-ώς, έστερα, έστατα, διαρκής > διαρκ-ώς, έστερα, έστατα
Με τις καταλήξεις -υς/(ι)α, -υτερα -υτατα για τα από επίθετα σε --υς: βαθύς > βαθιά, βαθύτερα βαθύτατα, πλατύς > πλατιά, άσχημος - άσχημα..
Το «νωρίς - νωρίτερα» γράφεται με ι.
Με τις καταλήξεις -ως/α, -οτερα, -οτατα για τα από επίθετα σε -ος: σοφός > σοφά, σοφότερα, σοφότατα, καλός > καλώς/καλά, καλύτερα..
Τα προπαροξύτονα επίθετα σε -ος τρέπονται σε επιρρήματα με κατάβαση του τόνου στην παραλήγουσα ή λέγονται αυτούσια στην ονομαστική πληθυντικού του ουδετέρου: βόρειος > βορείως ή βόρεια, υπόγειος > υπογείως ή υπόγεια.
4. Με τις καταλήξεις -ω, -ώτερα, -ώτατα, για τα από τα επιρρήματα: άνω - ανώτερα - ανώτατα, κάτω > κατώτερα, κατώτατα
5. Περιφραστικά με τα "πιο, πολύ": κάτω, πιο κάτω, πολύ κάτω, πολύ πολύ κάτω. πίσω, πιο πίσω, πολύ πίσω...
Τα επιρρήματα: "νωρίς, εμπρός, ύστερα" σχηματίζουν συγκριτικό "νωρίτερα, μπροστύτερα, υστερότερα".
Το επίρρημα "πρώτα" σχηματίζει συγκριτικό "πρωτύτερα" και το "γρήγορα" σχηματίζει υπερθετικό «το γρηγορότερο»"
Από τα επίθετα "πολύς, λίγος" σχηματίζονται τα επιρρήματα "πολύ, λίγο" που έχουν τα εξής παραθετικά:
πολύ - περισσότερο (πιότερο) - πάρα πολύ,
λίγο - λιγότερο - πολύ λίγο/ ελάχιστο
Το συγκριτικό επίρρημα «αρχύτερα» δεν έχει ούτε θετικό ούτε υπερθετικό.
Β. ΤΑ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ
α. Τι είναι τα αριθμητικά
Αριθμητικά λέγονται οι λέξεις που φανερώνουν ορισμένη αριθμητική ποσότητα ή με τις οποίες εκφράζουμε αριθμητικές έννοιες ή σχέσεις, όπως οι π.χ. λέξεις: ένα, δύο.. πρώτος, δεύτερος..
Τα αριθμητικά είναι επίθετα (πρώτος, δεύτερος.... ), ουσιαστικά (τετράδα, δωδεκαριά..) και επιρρήματα ( άπαξ = μια φορά, δις = δυο φορές..)
β. Τα αριθμητικά επίθετα
α) Απόλυτα αριθμητικά
Απόλυτα αριθμητικά λέγονται τα αριθμητικά επίθετα που φανερώνουν απλώς ένα συγκεκριμένο πλήθος ουσιαστικών. Οι λέξεις:ένας - μία - ένα, δυο, τρία..(ένας θεός/ άνθρωπος/ ζώο/ πράγμα, δυο μεγάλες δυνάμεις,..)
Τα απόλυτα αριθμητικά δυο και από το πέντε μέχρι το εκατό έχουν μόνο ένα τύπο για όλα τα γένη και για όλες τις πτώσεις:δυο αγελάδες, δέκα αγελάδες..
Τα αριθμητικά από το διακόσια και πάνω έχουν τρία γένη και κλίνονται, μόνο στον πληθυντικό, όπως το πλούσιος,α,ο:διακόσιοι, διακόσιες, διακόσια..
Τα αριθμητικά "ένας - μια - ένα", "τρία" και "τέσσερα" έχουν τρία γένη και κλίνονται το ένα μόνο στον ενικό και το τρία και το τέσσερα στον πληθυντικό.
ενικός αριθμός
αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
ονομαστική ένας μια ή μία ένα
γενική ενός μιας ή μίας ενός
αιτιατική έναν μιαν ή μία ένα
πληθυντικός αριθμός
αρσενικό & θηλυκό ουδέτερο
ονομαστική τρεις τέσσερ(ε)ις τρία τέσσερα
γενική τριών τεσσάρων τριών τεσσάρων
αιτιατική τρεις τέσσερις τρία τέσσερα
β) Τακτικά αριθμητικά
Τακτικά αριθμητικά λέγονται αυτά που φανερώνουν την τάξη, δηλ. την θέση που παίρνει ένα ουσιαστικό σε μια κατάταξη ή σειρά από όμοια, οι λέξεις: πρώτος,η,ο, δεύτερος,η,ο, τρίτος...
* Ο Γιάννης τερμάτισε τρίτος. Ο Γιάννης είναι πρώτος στη σειρά.
* Ο πρώτος μαθητής είναι ο Γιάννης.
γ) Πολλαπλασιαστικά
Πολλαπλασιαστικά αριθμητικά λέγονται αυτά που φανερώνουν από πόσα απλά μέρη απαρτίζεται κάτι. Τελειώνουν σε -πλος,η,ο: απλός,ή,ό (και μονός), διπλός,ή,ό, τριπλός,ή,ό.... Σύνθετα: τρίδιπλος, εφτάδιπλος.. Διπλό παράθυρο, τριπλή κλωστή. ..
δ) Αναλογικά
Αναλογικά αριθμητικά λέγονται αυτά που φανερώνουν την αναλογία ενός ουσιαστικού σε σχέση προς κάποιο άλλο ποσοτικά, δηλ. το πόσες φορές το ένα είναι μεγαλύτερο από το άλλο. Τελειώνουν σε -πλάσιος,α,ο: διπλάσιος,α,ο, τριπλάσιος,α,ο...
_Αυτός είναι διπλάσιος /τριπλάσιος.. = Είναι δυο/ τρεις.. φορές μεγαλύτερος.
γ. Αριθμητικά ουσιαστικά (Περιληπτικά αριθμητικά)
Περιληπτικά αριθμητικά λέγονται εκείνα που σημαίνουν αφηρημένη περιληπτική ποσότητα. Είναι ουσιαστικά θηλυκού γένους και σχηματίζονται από τα απόλυτα παίρνοντας:
α) την κατάληξη -(α)ριά: δεκαριά, πενηνταριά, εικοσαριά... Φανερώνουν το περίπου, "δεκαριά = δέκα πάνω κάτω". Συνοδεύονται σχεδόν πάντοτε από το "καμιά":
_Καμιά τριανταριά άντρες και καμιά δεκαριά γυναίκες.
β) την κατάληξη -αδα: δωδεκάδα, πενηντάδα, εικοσάδα.... Φανερώνουν ένα συγκεκριμένο πλήθος από μονάδες που κάνουν ένα ενιαίο σύνολο, "δεκάδα = δέκα ακριβώς".
ΠΙΝΑΚΑΣ
Απόλυτων & τακτικών αριθμητικών
ψηφίο απόλυτα τακτικά
0 μηδέν
1 α' ένας, μία, ένα πρώτος,η,ο
2 β' δύο δεύτερος,η,ο
3 γ' τρεις, τρία τρίτος,η,ο
4 δ' τέσσερις, τέσσερα τέταρτος,η,ο
5 ε' πέντε πέμπτος,η,ο
6 ς' έξι έκτος,η,ο
7 ζ' επτά έβδομος,η,ο
8 η' οχτώ όγδοος,η,ο
9 θ' εννέα, εννιά ένατος,η,ο
10 ι' δέκα δέκατος,η,ο
11 ια' έντεκα, εντέκατος,η,ο
12 ιβ' δώδεκα δωδέκατος,η,ο
13 ιγ' δεκατρία δέκατος τρίτος,η,ο
20 κ' είκοσι εικοστός,ή,ό
21 κα' είκοσι ένας,μία,ένα εικοστός πρώτος,η,ο
30 λ' τριάντα τριακοστός,η,'ο
40 μ' σαράντα τεσσαρακοστός,ή,ό
50 ν' πενήντα πεντηκοστός,ή,ό
60 ξ' εξήντα εξηκοστός,ή,ό
70 ο' εβδομήντα εβδομηκοστός,ή,ό
80 π' ογδόντα ογδοηκοστός,ή,ό
90 s' ενενήντα ενενηκοστός,ή,ό
100 ρ' εκατό εκατοστός,ή,ό
200 σ' διακόσιοι,ες,α διακοσιοστός,ή,ό
300 τ' τριακόσιοι,ες,α τριακοσιοστός,ή,ό
400 υ' τετρακόσιοι,ες,α τετρακοσιοστός,ή,ό
500 φ' πεντακόσιοι,ες,α πεντακοσιοστός,ή,ό
600 χ' εξακόσιοι,ες,α εξακοσιοστός,ή,ό
700 ψ' εφτακόσιοι,ες,α εφτακοσιοστός,ή,ό
800 ω' οκτακόσιοι,ες,α οκτακοσιοστός,ή,ό
900 π' εννιακόσιοι,ες,α εννιακοσιοστός,ή,ό
1000 ,α χίλια χιλιοστός
2000 ,β δυο χιλιάδες δισχιλιοστός
10.000 ,ι δέκα χιλιάδες δεκακισχιλιοστός, ή,ό
100.000 ,ρ εκατό χιλιάδες εκατοντακισχιλιαστός, ή,ό
1.000.000 ένα εκατομμύριο εκατομμυριοστός, ή,ό
1.000.000.000 ένα δισεκατομμύριο δισεκατομμυριοστός. ή,ό
Παρατήρηση:
1. Τα απόλυτα αριθμητικά από το 11 ως το 19 γράφονται σε μια λέξη: έντεκα, δεκατρία, δεκαέξι. Από το 21 και πάνω γράφονται σε χωριστές λέξεις: είκοσι πέντε, ενενήντα οκτώ.
2. Γράφονται με δυο ν το εννέα-εννιά, το εννιακόσια και τα παράγωγα τους. Με ένα ν τοενενήντα και το ένατος.
3. Το 1/2 της μονάδας λέγεται μισ-ός-ή-ό και στην σύνθεση συνήθως σώζεται με τον αρχαίο τύπο "-ήμισι" μετά από σύμφωνο και "μισι" μετά από φωνήεν: τεσσερισήμισι ώρες, δυόμισι πεπόνια Το «ένας» και «μισός» λέγεται «ενάμισης»
4. Τα σύνθετα με β' συνθετικό το μισός,ή,ό, γράφονται στην λήγουσα με η, αν το α' συνθετικό είναι το αρσενικό ένας ή το θηλυκό μια ή μία, και με ι σε όλες τις άλλες περιπτώσεις: ενάμισης μήνας (ο), ενάμιση τόνο (τον), μιάμιση ώρα (την) ενάμισι πεπόνι (το), σε εξίμισι τόνους, σε τρεισήμισι ώρες
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13ο
ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ
1. Η πρόταση: ορισμός, ανατομία, είδη κ.τ.λ.
Ο λόγος, η ανθρώπινη επικοινωνία με τη γλώσσα γίνεται με προτάσεις, απλές ή σύνθετες.
Πρόταση λέγεται ένα από τα αυτοτελή, νοηματικά και συντακτικά, τμήματα με τα οποία συναρμολογείται ο λόγος. Οι λέξεις που περιλαμβάνονται ανάμεσα σε δυο τελείες στη γραφή.
Η πρόταση είναι ένα οργανωμένο σύνολο λέξεων από τον ομιλητή που με τα επιμέρους και συγκεκριμένα τμήματά του (τα καλούμενα «συντακτικά σύνολα») αναφέρει ένα ή περισσότερα γεγονότα ή πράξεις ή καταστάσεις του ίδιου του ομιλητή ή κάποιου ή κάποιων από τα άλλα πρόσωπα του λόγου, ανάλογα με το αν έχουμε απλή ή σύνθετη πρόταση, όπως π.χ. οι εξής:
Ομιλητής:
_(Κώστα, εγώ) θα φύγω αύριο (για Λονδίνο με το τραίνο).
_Μιχάλη, Εγώ και ο Γιάννης λύνουμε την άσκηση.
_(Άννα,) Εσύ και αυτός που έφυγε θα πάτε αύριο στο σπίτι του Γιάννη, να δείτε τι κάνει.
Απλή πρόταση λέγεται αυτή που αναφέρει ένα μόνο νόημα, επομένως ένα μόνο γεγονός (θετικό ή αρνητικό, πληροφοριακό ή ερωτηματικό κ.τ.λ.) ή μια μόνο πράξη (ενέργεια ή πάθηση) ή κατάσταση, ενός και μόνο προσώπου λόγου σε κάποιο τόπο και χρόνο, όπως π.χ. οι εξής:
Ομιλητής:
_(Κώστα, Εγώ) θα φύγω αύριο.
_(Παιδιά, ο Αντώνης), Κτυπήθηκε από το Γιάννη;
_(Κύριε,) Είμαι ράφτης.
Σύνθετη πρόταση λέγεται αυτή που αποτελείται ή μπορεί να διαχωριστεί από δυο ή περισσότερες απλές, επομένως αυτή που εκφράζει περισσότερα του ενός νοήματα, περισσότερες από μια πράξεις ή καταστάσεις κ.τ.λ., όπως π.χ. οι εξής:
_Εγώ και ο Γιάννης φεύγουμε σήμερα για το Λονδίνο = Εγώ φεύγω αύριο για το Λονδίνο + ο Γιάννης φεύγει αύριο για Λονδίνο.
_Είμαι ράφτης και ομιλώ Ελληνικά.
_Ο Γιάννης είναι καλός μαθητής και κακός χαρακτήρας
= ο Γιάννης είναι καλός μαθητής + (ο Γιάννης είναι )κακός χαρακτήρας).
Στροφή λέγεται μια ομάδα από δυο ή περισσότερους στίχους ενός ποιήματος που αποτελούν ρυθμική και μετρική ενότητα. Η πρόταση, απλή ή σύνθετη, που έχει επιπλέον ρυθμό και μέτρο.
Στίχος λέγεται το ½ της στροφής και ημιστίχιο το ¼.
Ο αριθμός των συλλαβών κάθε στροφής και κάθε στίχου και ημιστιχίου είναι προκαθορισμένος, δηλαδή είναι με 7 ή 15 ή 20… συλλαβές, ανάλογα με το ποίημα, και συνήθως ίδιος σε όλες τις στροφές ή τους στίχους του ποιήματος., όπως οι εξής:
_Σε γνωρίζω από την κόψη
του σπαθιού την τρομερή,
σε γνωρίζω από την όψη
που με βιά μετράς την γη. (Σύνθετη στροφή από τον Εθνικό Ύμνο)
Όποιος μαύρο πουκάμισο φορεί πάντα με μαύρο χρώμα
έχει καημό μες στη καρδιά ή άνθρωπο στο χώμα (Απλή στροφή μαντινάδας)
Σημειώνεται ότι:
1) Τα σχολικά βιβλία λένε «περίοδο» ότι εμείς λέμε εδώ «πρόταση». Τα ίδια βιβλία λένε «πρόταση» τα συντακτικά τμήματα της πρότασης που περιέχουν ρήμα, όπως θα δούμε πιο κάτω. Το γιατί δεν ακολουθούμε αυτές τις ονομασίες βλέπε πιο κάτω.
2) Στις σύνθετες προτάσεις υπάρχουν τόσοι όροι ρήματα όσες και οι απλές τους προτάσεις, εκτός και όλες οι απλές έχουν τον ίδιο όρο ρήμα, που τότε ο όρος αυτός λέγεται μόνο μια φορά, πρβλ: Παίζω και γελώ. Εγώ πήγα θέατρο κι εσύ (πήγες) καφενείο. Ο Γιάννης είναι μαθητής και (ο Γιάννης είναι) φίλος μου. Ο Γιάννης είναι από την Κρήτη και ξέρει για την Κνωσό πολλά πράγματα.
3) Οι σύνθετες προτάσεις και οι σύνθετες στροφές γίνονται είτε για σύντμηση του λόγου (δηλαδή για να μην επαναλαμβάνουμε τις ίδιους όρους σε μια σειρά προτάσεων ενός λόγου, φτιάχνουμε σύνθετες, αποβάλλοντας τους κοινούς ή ίδιους όρους, πλην ενός) είτε για να βγει το μέτρο στη ποίηση, πρβλ π.χ.:
_Ο Γιώργος είναι ράφτης + (Ο Γιώργος είναι) βουλευτής. = Ο Γιώργος είναι ράφτης και βουλευτής.
_Κτυπώ το Γιάννη και (κτυπώ) τον Αντώνη.
4) Αν οι σύνθετες προτάσεις έχουν πολλούς όμοιους συνδέσμους, τους αφαιρούμε όλους πλην ενός στην αρχή ή στο τέλος για υπενθύμιση των άλλων και στη θέση τους βάζουμε στη γραφή το κόμμα (το φαινόμενο λέγεται «σχήμα ασύνδετο»), π.χ.:
_Αγόρασα μήλα και (αγόρασα) πορτοκάλια και (αγόρασα) πατάτες και (αγόρασα) φασόλια.= Αγόρασα μήλα , πορτοκάλια , πατάτες και φασόλια.
_Θέλω γάλα ή τσάι ή καφέ.= Θέλω γάλα, τσάί ή καφέ.
_Το νερό είναι λίγο (άρα) ας το προσέξουμε.= Το νερό είναι λίγο, ας το προσέξουμε.
5) Αν προσθέσουμε στο πρώτο συντακτικό σύνολο ένα ακόμη σύνδεσμο, δίδει έμφαση, πρβλ π.χ.: Θέλω ή γάλα ή τσάι ή καφέ. Αγόρασα και μήλα και πατάτες και φασόλια.
6) Όταν ο ομιλητής μιλά για τον ακροατή του και τρίτο, τότε το ρήμα της σύνθετης πρότασης λέγεται σε β’ πρόσωπο πληθυντικού αριθμού, π.χ.: Γιάννη, ο Μιχάλης (θα πάει θέατρο) και ο Κώστας θα πάει θέατρο = Γιάννη, ο Μιχάλης και ο Κώστας θα πάνε θέατρο. Εσύ και αυτός θα πάτε θέατρο.
Όταν ο ομιλητής μιλά για τον εαυτόν του και τον ακροατή του ή τρίτο, τότε το ρήμα της σύνθετης πρότασης λέγεται σε α’ πρόσωπο πληθυντικού αριθμού, π.χ.: Εγώ και εσύ θα πάμε θέατρο. Εμείς, εσείς και αυτοί οι δυο θα πάμε έξω.
2. Τα συντακτικά τμήματα (όροι) της απλής πρότασης
Η κάθε σύνθετη πρόταση φτιάχνεται με απλές προτάσεις και οι απλές όχι με λέξεις που λέγονται η μια δίπλα στην άλλη, αλλά με συγκεκριμένα τμήματα (συντακτικούς όρους, συντακτικά σύνολα) λέξεων που λέγονται το ένα δίπλα από το άλλο, κάτι όπως και οι όροφοι μιας οικοδομής. Παρέβαλε π.χ. ότι δε βγαίνει νόημα, αν πούμε, π.χ.: "Ο άσκηση Κασαπάκης λύνω Αντώνης την." Αντίθετα βγαίνει νόημα αν πούμε:
_"[Ο Αντώνης Κασαπάκης] + [λύνει] + [την άσκηση]".
= " [Λύνεται] + [η άσκηση] + [από τον Αντώνη Κασαπάκη].
Τα ως άνω τμήματα λέγονται συντακτικά σύνολα ή συντακτικοί όροι της πρότασης και το κάθε ένα από αυτά:
Α) έχει και το δικό του όνομα: υποκείμενο, αντικείμενο, ρήμα κ.τ.λ., όπως θα δούμε πιο κάτω.
Β) έχει δική του πτώση που λέγεται, πρβλ π.χ. ότι η κλήση λέγεται σε πτώση κλητική, το υποκείμενο σε πτώση ονομαστική, το αντικείμενο σε πτώση αιτιατική κ.τ.λ.: [Γεώργιε Νικολάου], [ο Σήφης Ζερβάκης] κτύπησε [το Γιάννη]….
Γ) Μπορεί να ειπωθεί είτε με μια μόνο λέξη ή με πολλές, είτε με όνομα ή αντωνυμία, είτε με επίρρημα χρόνου, τόπου κ.τ.λ. ή με το όνομα του χρόνου, τόπου, ποσού...., ανάλογα με την περιγραφή, πρβλ π.χ.: _ [Ο Αντώνης] = [Ο Αντώνης Ι. Κασαπάκης] = [εκείνος] = [ ο φίλος σου] = [αυτός που είδαμε]…
Δ) Είναι ενιαίο και ανεξάρτητο και ως απ΄ αυτό, ανάλογα με την επιθυμία μας, εναλλάσσει με άλλο μέσα στη πρόταση, πρβλ π.χ.:_Εγώ + πάω = εκδρομή + σήμερα + με το σχολείο. = Πάω + εκδρομή + εγώ + με το σχολείο + σήμερα…
3. Τα είδη και η ποσότητα των συντακτικών συνόλων
Το κάθε συντακτικό τμήμα (σύνολο, όρος) των απλών προτάσεων απαντά σε μια ερωτηματική αντωνυμία ή ερωτηματικό επίρρημα, άρα το σύνολο των διαφορετικών συντακτικών όρων των απλών προτάσεων, άσχετα αν καμιά φορά μερικοί εννοούνται και δε λέγονται, είναι τόσου αριθμού όσες και οι ερωτηματικές αντωνυμίες και τα ερωτηματικά επιρρήματα:
αντωνυμίες: ποιος,α,ο; (από/για/σε..) ποιον,α,ο; τίνος; πόσος,η,ο;
επιρρήματα: τι; πού; πώς; πότε; πόσο; γιατί; δηλαδή; άρα; ε και = λοιπόν;
Πρόταση: Πήγε. (= Ο Γιάννης πήγε χθες στην Κρήτη με το καράβι, για να δει τους γονείς του.)
Ερώτημα: Ποιος;/ποιον;/πότε;/που;/πως;/γιατί;.. πήγε;
Τι ; = πήγε, Ποιος πήγε; = ο Γιάννης, πότε πήγε; = χθες, που πήγε; = στην Κρήτη, πώς πήγε; = με το καράβι, γιατί πήγε; = για να δει τους γονείς του
Το κάθε συντακτικό σύνολο της πρότασης έχει και τη δική του ονομασία και είναι τα εξής: η κλήση, το ρήμα, το υποκείμενο, το αντικείμενο, το κατηγορούμενο, η ποσότητα, ο χρόνος, ο τόπος, ο τρόπος και ο λόγος (ο σκοπός ή η αιτία) της πράξης ή κατάστασης.
Η κλήση απαντά στο ερώτημα «σε ποιον μιλάς;»,
Το ρήμα απαντά στο ερώτημα «τι (κάνω, εις,ει, έκανε, έπαθε…);»,
Το υποκείμενο απαντά στο ερώτημα «ποιος,α,ο;»,
Το αντικείμενο απαντά στο ερώτημα «ποιον,α,ο;»,
Το ποιητικό αίτιο απαντά στο ερώτημα «από ποιον,α,ο»,
Το κατηγορούμενο απαντά στο ερώτημα «τι είναι;»
Η ποσότητα απαντά στο ερώτημα «πόσο;»,
Ο χρόνος απαντά στο ερώτημα «πότε;»,
Ο τόπος απαντά στο ερώτημα «που;»,
Ο τρόπος απαντά στο ερώτημα «πώς;, με τι;»
Ο λόγος (ο σκοπός ή η αιτία) απαντά στο ερώτημα «γιατί;;».
_Γιάννη (= η κλίση), ο Κώστας (= υποκείμενο) οδηγεί (= ρήμα) τώρα (= ο χρόνος) το αυτοκίνητο (= αντικείμενο)…
_[Ο Θοδωρής Λιακόπουλος] + [κτύπησε] + [δυο φορές] + [την αδελφή του] + [χθες] + [σπίτι του] + [με το χάρακα], + [επειδή δεν έκανε αυτό που της είπε].
ερώτηση συντακτικό σύνολο (όρος) ονομασία όρου
τι (έκανε); κτύπησε = το ρήμα, η πράξη
ποιος; Ο Θοδωρής Λιακόπουλος = το υποκείμενό της
ποια,ον την αδελφή του = το αντικείμενό της
πότε; χθες = ο χρόνος της
πού; σπίτι του = ο τόπος της
πώς; με το χάρακα = ο τρόπος της
πόσο; δυο φορές = το ποσό της
γιατί; επειδή δεν έκανε αυτό... = η αιτία
_Ο Π. Σταθουλόπουλος είναι δέκα χρόνια υπάλληλος στο Υπουργείο Πολιτισμού με σύμβαση αορίστου χρόνου,
ερώτηση συντακτικό σύνολο (όρος) ονομασία όρου
τι; = είναι… = το ρήμα/ η κατάσταση
ποιος; = ο Π. Σταθουλόπουλος = το υποκείμενο της
τι είναι; = υπάλληλος = το κατηγορούμενο της
πόσο; = δέκα χρόνια = το ποσό της
που; = στο Υπουργείο Πολιτισμού = ο τόπος της
πως; = με σύμβαση αορίστου χρόνου = ο τρόπος της
4. Η πεζή και η έμμετρη σύνταξη
Στον ελληνικό πεζό λόγο οι συντακτικοί όροι (τα τμήματα της πρότασης) λέγονται το ένα μετά το άλλο, κάτι όπως και τα βήματα ενός πεζού ανθρώπου – απ΄ όπου και ο λόγος καλείται «πεζός λόγος».
Δηλαδή η σειρά που πρέπει να μπουν οι όροι μέσα στην πρόταση ενός ελληνικού πεζού λόγου είναι ελεύθερη, αρκεί να γίνεται κατά όρο, αφού οι λέξεις κάθε όρου αποτελούν ενιαίο τμήμα (σύνολο) και όλο μαζί μπορεί να τοποθετηθεί σε όποιο μέρος της πρότασης επιθυμούμε, πρβλ π.χ.: Ο καλός μαθητής + δεν έλυσε + τη δύσκολη άσκηση + επειδή σήμερα δεν είχε διαβάσει. = Δεν έλυσε + ο καλός μαθητής + τη δύσκολη άσκηση + επειδή σήμερα ... =Τη δύσκολη άσκηση + δεν έλυσε + ο καλός μαθητής + ...
Ομοίως η επιλογή των λέξεων, για να σχηματίσουμε τα συντακτικά τμήματα είναι ελεύθερη ή κανονίζει απλώς και μόνο το νόημα και η περιγραφή, π.χ.: _Ο Μανώλη = ο Κρητικός/ ο καλός μαθητής/ αυτός που πήρε άριστα … έφυγε.
Στην ποίηση ή έμμετρο λόγο οι συντακτικοί όροι (τα τμήματα της στροφής) λέγονται όχι το ένα μετά το άλλο ή όπως και τα βήματα ενός πεζού ανθρώπου, αλλά όπως τα βήματα του χορού ή όπως κανονίζει το μέτρο απ’ όπου και ο λόγος αυτός λέγεται «έμμετρος λόγος».
Πιο απλά, επειδή στον έμμετρο θα πρέπει να συμπέσουν οι τόνοι των λέξεων με τους τόνους του ρυθμού του ποιήματος (κάθε στίχος έχει και ορισμένες θέσεις, π.χ. τις 1,3,5 ή 2,6,6 ή 3, 7 11…που τονίζεται) και οι στίχοι να έχουν ομοιοκαταληξία κ.τ.λ., άρα οι λέξεις που θα αποτελέσουν τους όρους μιας στροφής θα πρέπει να μην είναι τυχαίες, αλλά επιλεγμένες, π.χ.:
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Σέ γνωρίζω'από την κόψη τού σπαθιού την τρόμερή
σέ γνωρίζω'από την όψη πού με βιά μετρά τη γή. (Σολωμός)
Τονιζόμενες συλλαβές = όλες οι μονές: 1,3,5,7...
Με όμοιους φθόγγους οι συλλαβές 7-8 & 14-15
Τα συντακτικά τμήματα (όροι) των προτάσεων μπορεί να είναι μια μόνο λέξη ή περισσότερες, ανάλογα με την περιγραφή ή μ' αυτά που ξέρουμε ή που θέλουμε να πούμε γι' αυτό που μιλούμε, πρβλ π.χ.: [Η Νίκη Κρασανάκη] έφυγε. [Η προϊσταμένη του ΟΤΕ] έφυγε. = [ Η φίλη σου] έφυγε. = Αυτή (που υπηρετεί στον Ο.Τ.Ε.) έφυγε.
Αναδιπλωμένος όρος λέγεται αυτός που δηλώνεται με επανάληψη του ή της ίδιας λέξης, αν έχουμε μονολεκτικό όρο, π.χ.: Είναι πάνω-πάνω (= πολύ πάνω, στην κορυφή). Πρωί-πρωί (= πολύ πρωί, μόλις χάραζε) πηγαίναμε. Γιαλό-γιαλό (= κοντά στο γιαλό).
Ζευγαρωτός όρος λέγεται αυτός που δηλώνεται με δυο διαφορετικές λέξεις ίδιου μέρους λόγου, π.χ.: Πρωί βράδυ (= πρωί και βράδυ ) πηγαίναμε. Πήγαμε πάνω κάτω (= περίπου) δέκα.
Οι ζευγαρωτοί και οι αναδιπλωμένοι όροι μπορεί να είναι:
χρόνου: Πάει πρωί-πρωί/ βράδυ-βράδυ. Πηγαίναμε πότε πότε/ χρονιά παραχρονιά.. Πάει νύκτα μέρα. Πάει πρωί βράδυ.....
τρόπου: Σταλαματιά-σταλαματιά γεμίζει η στάμνα η πλατιά. Πηγαίναμε δειλά δειλά. 'Εκανε την περιουσία του δραχμή - δραχμή.
τόπου: Είναι πάνω-πάνω/ κάτω κάτω/ μπροστά μπροστά/ πίσω πίσω.. Πηγαίναμε γιαλό γιαλό/ τοίχο τοίχο... Πάει πάνω κάτω/πέρα πώδε/ απ' εδώ και απ' εκεί. Κοίταζε μέσα έξω.
(Περισσότερα βλέπε «Σχήματα λόγου».)
5. Η κατά παράταξη σύνταξη
Σε μερικές γλώσσες (κινέζικη, ιαπωνική κ.α.) δεν υπάρχουν (ή υπάρχουν ελάχιστες) παραγωγικές και κλιτικές καταλήξεις. Στην περίπτωση αυτή οι τύποι (= τα γένη, η κλίση) και τα μέρη λόγου των λέξεων σχηματίζονται με την καλούμενη σύνταξη «κατά παράταξη». Σύμφωνα με τη σύνταξη αυτή (που ισχύει και εν μέρει, όχι όμως απαραίτητα και στην ελληνική) η έννοια μιας λέξεις καθορίζεται με την πρόταξη μιας άλλης. Παρέβαλε στην αγγλική γλώσσα όπου:
Η λέξη the + άλλη λέξη = ουσιαστικό: the love («δι λαβ») = αγάπ-η, the clever man («δι κλέβερ μαν»)
Η λέξη of + άλλη λέξη = γενική ουσιαστικού: of love («οφ λαβ») = αγάπ-ης
Λέξη αντωνυμία ή όνομα + λέξη = ρήμα: i love («αϊ λαβ»), you love... = αγαπ-ώ, αγαπ-άς.. Μary loves, Nik loves...
Αυτός είναι και ο λόγος που στις ως άνω γλώσσες:
α) Δε μιλούμε ποτέ μονολεκτικά π.χ.: καλή, καλό, λέγω…, αλλά πάντα με υποκείμενο + ρήμα + αντικείμενο ή κατηγορούμενο k.t.l., κάτι ως γίνεται στην αγγλική, π.χ.: Αγγλικά: Ι love = αγαπώ, the love = η αγάπη, I love Mary. = Εγώ αγαπώ τη Μαρία > Την αγαπώ.
β) Από τη μια υπάρχουν οι προσδιοριστικές λέξεις (τύπου και προσώπου, που υποκαθιστούν τις καταλήξεις της ελληνικής γλώσσας) και από την άλλη οι λέξεις γενικής σημασίας (που παίζουν το ρόλο των ριζών ή των θεμάτων των ελληνικών λέξεων). Έτσι όταν εκεί θέλουμε να πούμε π.χ. «Γιάνν-ης», λέμε «ανδρ γιαν» και όταν θέλουμε να πούμε Γιάνν-α, λέμε «γυν γιαν».
Στην κινέζικη για παράδειγμα γλώσσα οι οι λέξεις είναι κάπως όπως τα θέματα (αγαπ-, καλ-, μαθητ-..) στην ελληνική και λατινική γλώσσα και γι αυτό έχουν πολλές έννοιες. Στην ίδια γλώσσα δεν υπάρχουν επίσης άρθρο και καταλήξεις και γι αυτό οι έννοιες που μας δίδουν αυτά, εκεί δίδονται με λέξεις που μπαίνουν πριν από τα ονόματα και κάτι ως θα λέγαμε εμείς και π.χ. «άνδρ- Γιάνν-», αντί Γιάνν-ης, «γυναίκ Γιάν» αντί Γιάνν-α….
Ομοίως, όταν θέλουμε να μιλήσουμε χαϊδευτικά ή για κάτι μικρό (π.χ. αδελφός, αδελφάκι...) βάζουμε-λέμε ταυτόχρονα και τις λέξεις μικρός, μεγάλος,...: «χάϊι» (= το μικρό παιδί), «σιάο-χάϊι» (= μεγάλο παιδί, αγόρι), «σιαο-νι-χάι» (= μεγάλο κορίτσι)....
Ομοίως, όταν θέλουμε να πούμε κάτι σε πληθυντικό αριθμό (π.χ. ο μαθητ-ής, οι μαθητ-ές...) προτάσσουμε την αντίστοιχη λέξη της ποσότητας (δέκα μαθητές, πέντε μαθητές..) ή τις λέξεις όλοι, πολλοί, λίγο κ.τ.λ., για να καθορίσουμε τον αριθμό, π.χ.: «σούι-σεν», «τσε-σουϊ-σεν», «χεν-ντο-σούϊ-σέν»....
γ) Οι λέξεις είναι λίγες (δεν έχουμε μεγάλο λεξιλόγιο), ολιγοσύλλαβες και οι πιο πολλές λέξεις ανήκουν σε πολλά μέρη λόγου (δηλ. εδώ μια λέξη μπορεί να ανήκει και στα επίθετα και στα ρήματα και στα ουσιαστικό.), άρα έχουν γενική έννοια. Στην κινέζικη π.χ. γλώσσα δεν υπάρχουν καθόλου καταλήξεις, άρα και τύποι (= οι πτώσεις ή τα πρόσωπα, η κλίση) και γι αυτό εκεί οι απλές λέξεις είναι όλες μονοσύλλαβες και αποτελούμενες από ένα μόνο φωνήεν (σπάνια πάνω από δυο) και ένα ή περισσότερα σύμφωνα.
Οι σύνθετες λέξεις της ίδιας γλώσσας αποτελούνται από δυο ή περισσότερες μονοσύλλαβες απλές που διατηρούν συνήθως όλη τη φωνητική τους οντότητα: «πέ» = κύπελλο, «τσίμ» = χρυσός,η,ο, «τσίμ πέ» = χρυσό κύπελλο, «τσάου» = μέρα, «νί-τσάου» = καλημέρα, «σέν» = ο θεός, «σί-λά» = η Ελλάδα, «τσούν-κούο» = η κίνα, «μέϊ-κό» = η Αμερική, «νί-τσάο» = καλό πρωί/καλημέρα«σιάμ-σουέ» = το άρωμα (το αρωματόνερο, το νερό που βγάζει άρωμα),...
Κινέζικα: «Ουό γιάο χού ί πέ σουέ» = Εγώ θέλω να πιω ένα ποτήρι νερό
Οι απλές και μονοσύλλαβες λέξεις της ίδιας γλώσσας είναι κάπου 328, όμως πολλές από αυτές έχουν πάρα πολλές έννοιες (κάτι όπως οι ομόηχες λέξεις [ι] = η, ή, οι.... στην ελληνική ): «πα» = μπαλέτο, οκτώ, κλέφτης, κλέβω... «πάϊ» = άσπρο, εκατό, εκατοστό, χάνω....
Οι διάφορες έννοιες της κάθε ως άνω απλής και μονοσύλλαβης λέξης κανονίζεται στο λόγο από την ένταση του τόνου, π.χ.:"κιό" (τονισμένα) = νερό & "κιο" (πιο άτονα) = ερωτώ..., καθώς και από τη θέση που έχει η εν λόγω λέξη μέσα στην πρόταση (στην ελληνική κανονίζονται από τη συλλαβή που είναι ο τόνος και την κατάληξη: νόμ-ος & νομ-ός, έξοχ-η & εξοχ-ή,...)
Ο τόνος (η ένταση φωνής) στις κινέζικες λέξεις έχει τέσσερις εντάσεις (δηλ. η κινέζικη γλώσσα έχει τέσσερις τόνους, ενώ η ελληνική, ιταλική, αγγλική κ.τ.λ. έχουν δυο, τις τονισμένες και άτονες συλλαβές).
6. Η περίοδος & ημιπερίοδος πρότασης
Περίοδος πρότασης λέγεται το όλο σύνολο λέξεων μιας πρότασης . Το κείμενο ή το τμήμα λέξεων που καταλήγει σε τελεία ή βρίσκεται ανάμεσα σε δυο τελείες:
_Η Νίκη παίζει έξω. = περίοδος απλής πρότασης
_Η Νίκη παίζει και γελά έξω. = περίοδος σύνθετης πρότασης
Ημιπερίοδος πρότασης λέγεται το τμήμα της πρότασης που εισάγεται με την άνω τελεία, όπως π.χ. τα τμήματα <<ας το προσέξουμε>>, <<είναι δικηγόρος>> των πιο κάτω προτάσεων:
_Το νερό είναι λίγο΄ ας το προσέξουμε.
_Δεν είναι γιατρός΄ είναι δικηγόρος
( Περισσότερα βλέπε «Ασύνδετο σχήμα λόγου».)
7. Άλλα είδη των απλών προτάσεων
Οι προτάσεις εκτός από απλές και σύνθετες διακρίνονται και σε πάρα πολλά άλλα είδη, ανάλογα με τη σκοπιά που τις βλέπει κάποιος, κυριότερα των οποίων είναι:
α. Ως προς το ποιον φωνής
Οι προτάσεις, απλές ή σύνθετες, ως προς τη φωνή, διακρίνονται σε τόσα είδη όσα και τα σημεία στίξης (τελεία, θαυμαστικό και ερωτηματικό) με τα οποία σημειώνονται στο γραπτό λόγο.
Ερωτηματικές προτάσεις λέγονται αυτές με τις οποίες ο ομιλητής ρωτά για να μάθει κάτι, άρα αυτές που απαιτούν απάντηση. Προφέρονται με ειδικό χρώμα φωνής που σημειώνεται στη γραφή με το ερωτηματικό (;)
_Πότε/πώς/γιατί/πού πήγες στα Γιάννενα;
_Πήγε η αδελφή σου στην Περσία; _Τι φωνάζεις = γιατί φωνάζεις;
_Τι ανάγκη έχεις = ποια ανάγκη έχεις; _Τι είδες; = ποιόν,ά,ό είδες;
Προτρεπτικά:
Δεν έρχεσαι κι εσύ; αντί: ‘Ελα κι εσύ.
Μου δίνει ένα χιλιάρικο, αντί: Δώσε μου ένα χιλιάρικο.
Επιβεβαιωτικά:
Δε σας το είπα; αντί Σας το είπα.
Θαυμαστικές ή επιφωνηματικές προτάσεις λέγονται αυτές με τις οποίες ο ομιλητής εκφράζει το θαυμασμό ή τη μεγάλη του απορία του ή χαρά, λύπη, πόνο... Προφέρονται με ειδικό χρώμα φωνής που σημειώνεται στη γραφή με το θαυμαστικό (!).
_Ο Γιάννης και ο Μανώλης πήδηξαν δέκα μέτρα στο ύψος!
_Να ζήσετε σαν τα ψηλά βουνά! Τα συλλυπητήρια μου!
_Μπράβο! Μακάρι! Αμάν!
Πληροφοριακές προτάσεις λέγονται οι υπόλοιπες, αυτές με τις οποίες λέμε το τι βλέπουμε ή ακούμε, αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε κ.τ.λ. Δεν προφέρονται με ειδικό χρώμα φωνής και στη γραφή σημειώνονται με τη τελεία, π.χ.: Ο Γιάννης έφυγε. Βλέπω τον Αντώνη.
β. Ως προς το είδος σύνδεσης (μόνο για σύνθετες)
Οι σύνθετες προτάσεις, ως προς το είδος σύνδεσης των απλών τους, διακρίνονται σε τόσα είδη όσα και τα είδη των συνδέσμων, δηλαδή των λέξεων: και, ή, αν και, ενώ, αλλά, γιατί, επειδή, όμως, …, με τους οποίους αυτές ενώνονται σε μια σύνθετη.
Δηλαδή στη σύνθεση των συνθέτων προτάσεων, ανάλογα με το τι είδους λέγεται η απλή πρόταση που ακολουθεί μετά από μιαν άλλη, ανάλογα παίρνει και σύνδεσμο, για υπόδειξη, πρβλ π.χ.:
_ Ο Γιώργος είναι βουλευτής και (ο Γιώργος είναι) γιατρός.
( Εδώ έχουμε δυο απλές του αυτού είδους, πληροφοριακές. )
_ Ο Γιώργος είναι βουλευτής ή (ο Γιώργος είναι) γιατρός.
( Εδώ έχουμε δυο απλές του αυτού είδους, όμως σε διάζευξη.)
_ Ο Γιώργος δε βγήκε βουλευτής , αν και/ παρότι (ο Γιώργος είναι) πήρε πολλούς ψήφους.
( Εδώ έχουμε μια αρνητικά και μια θετική σε αντίθεση.)
_ Ο Γιώργος είναι βουλευτής, γιατί/ επειδή (ο Γιώργος είναι) γιατρός.
( Εδώ η δεύτερη απλή είναι αιτιολογική)
_ Ο Γιώργος είναι βουλευτής, αλλά (ο Γιώργος) δεν είναι γιατρός.
( Εδώ μια θετική και μια αρνητική σε αντίθεση)
Πιο απλά, η απλή πρόταση που ακολουθεί μετά από μια άλλη σε μια σύνθετη είναι ή παρεπόμενο (συμπλεκτικό) γεγονός (τότε αυτή εισάγεται με το σύνδεσμο «και») ή διαζευκτική αλλαγή (τότε εισάγεται με το σύνδεσμο «ή») ή ως αιτιολογία - σκοπός (τότε εισάγεται με το «γιατί, για να, επειδή,,») ή προϋπόθεση (τότε εισάγεται με το «αν») κ.τ.λ., πρβλ π.χ.:
Συμπλεχτικά: Ο Γιώργος είναι ράφτης και (Ο Γιώργος είναι) βουλευτής
Διαζευχτικά: Ο Γιώργος είναι ράφτης ή (Ο Γιώργος είναι) βουλευτής
Αιτιολογικά: Ο Γιώργος είναι ράφτης, γιατί (Ο Γιώργος) δεν είναι βουλευτής.
Υποθετικά: Ο Γιώργος είναι ράφτης, αν/ άμα εγώ είμαι βουλευτής.
Αντιθετικά: Γιώργος είναι ράφτης, αν και/ενώ (Ο Γιώργος) είναι βουλευτής.
Ο Γιώργος είναι ράφτης, αλλά (Ο Γιώργος) δεν είναι βουλευτής.
Ομοίως, όταν, και π.χ., οι απλές προτάσεις που ακολουθούν στο λόγο η μια είναι θετικής σημασίας και η άλλη αρνητικής σημασίας ενώνονται σε μια σύνθετη χρησιμοποιώντας τους αντιθετικούς συνδέσμους «αλλά, όμως, μα..», αντί του «και», πρβλ:
_Ο Γιάννης πέθανε (και) το (Γιάννη) θα θυμούμαστε πάντα.
= Ο Γιάννης πέθανε, αλλά θα τον θυμούμαστε πάντα.
_Ο Γιάννης είναι έξυπνος και (ο Γιάννης) δε διαβάζει.
= Ο Γιάννης είναι έξυπνος, μα/αλλά/όμως δε διαβάζει.
= Ο Γιάννης είναι έξυπνος, μα/αλλά/όμως δε διαβάζει.
_Ο Γιάννης είναι ωραίος και (ο Γιάννης είναι) κουτσός.
= Ο Γιάννης είναι ωραίος, αλλά κουτσός.
_Είναι φίλος, αν και με βρίζει.
γ. Ως προς το πρόσωπο λόγου
Πρώτου προσώπου πρόταση ή στροφή λέγεται αυτή που ο ομιλητής μιλά (αναφέρεται) για τον εαυτόν του ή το σύνολο στο οποίο ανήκει, άρα όταν ο όρος ρήμα της πρότασης λέγεται σε α' πρόσωπο, ενικού ή πληθυντικού αριθμού, και το υποκείμενο της πρότασης είναι ο ομιλητής ή το σύνολο που ανήκει ή αναφέρεται, όπως π.χ. οι εξής προτάσεις:
_Λύνω/ λύνουμε την άσκηση.
_Κώστα, (εγώ) θα πάω αύριο.
_Κώστα, (εμείς) θα πάμε αύριο.
Δευτέρου προσώπου πρόταση ή στροφή λέγεται αυτή που ο ομιλητής μιλά (αναφέρεται) για τον ακροατή ή ακροατές του, άρα όταν ο όρος ρήμα της πρότασης είναι β' προσώπου, ενικού ή πληθυντικού αριθμού, και το υποκείμενο της πρότασης είναι ο ακροατής ή η παρέα του, όπως π.χ. οι εξής προτάσεις:
_Λύνεις/ λύνετε την άσκηση.
_Κώστα, (εσείς) θα πάτε αύριο.
Τρίτου προσώπου πρόταση ή στροφή λέγεται αυτή που ο ομιλητής δε μιλά ούτε για τον εαυτόν του ούτε για τον ακροατή του, αλλά για κάποιο άλλο πρόσωπο λόγου, τρίτο. Στην περίπτωση αυτή ο όρος ρήμα της πρότασης είναι γ' προσώπου, ενικού ή πληθυντικού αριθμού, και το υποκείμενο της πρότασης είναι τρίτος ή τρίτοι, όπως π.χ. οι εξής προτάσεις:
_Λύνει/ λύνουν την άσκηση.
_Mανώλη, αυτοί θα πάνε αύριο.
δ. Ως προς το γεγονός
Καταφατικές προτάσεις λέγονται αυτές που ο όρος ρήμα (το κύριο ρήμα) της πρότασης δεν περιέχει τα μόρια "δεν/ μην", π.χ.:
_Η αλεπού είναι άγριο ζώο.
_Κώστα, θα πάω έξω.
_Ναι, ο Γιάννης να πάει έξω.
Αρνητικές ή αποφατικές προτάσεις λέγονται αυτές που ο όρος ρήμα της πρότασης (το κύριο ρήμα) περιέχει τα μόρια "δεν/μην", π.χ.:
_Η αλεπού δεν είναι άγριο ζώο.
_Κώστα, δε θα πάω..
_Όχι, ο Γιάννης να μην πάει.
Θετικής σημασίας πρόταση λέγεται αυτή που εκφράζει κάτι αρεστό ή καλό, δίκαιο, επιθυμητό... Μπορεί να ειπωθεί καταφατικά ή αποφατικά, π.χ.:
καταφατικά: είναι καλός/ πλούσιος/ ωραίος/ ζωντανός/ αθάνατος..
= αποφατικά: δεν είναι κακός/ φτωχός/ άσχημος/ πεθαμένος/ θνητός..
καταφατικά: χαίρομαι, απολαμβάνω..
= αποφατικά: δε λυπούμαι, δε στερούμαι..
Αρνητικής σημασίας (απλή) πρόταση λέγεται αυτή που εκφράζει κάτι που δεν είναι αρεστό ή καλό, δίκαιο, επιθυμητό... Μπορεί να ειπωθεί καταφατικά ή αποφατικά, π.χ.:
καταφατικά: στερούμαι, πεινώ, διψώ.
= αποφατικά: δε χαίρομαι, δεν απολαμβάνω, δεν πεινώ...
καταφατικά: είναι κακός/ φτωχός/ άσχημος/ πεθαμένος..
= αποφατικά: δεν είναι καλός/ πλούσιος/ ωραίος/ ζωντανός..
ε. Ως προς το περιεχόμενο
1. Οι προτάσεις κρίσης
Προτάσεις κρίσης λέγονται αυτές που φανερώνουν μια κρίση ή διαπίστωση, καθώς και μια πληροφορία, π.χ.:
καταφατικά: Ο Γιώργος πάει στην Κρήτη. Κώστα, ο Γιάννης είναι δικηγόρος.
αποφατικά: Ο Γιώργος δεν πάει στην Κρήτη. Κώστα, ο Γιάννης δεν είναι δικηγόρος.
2. Οι προτάσεις βούλησης ή επιθυμίας
Προτάσεις βούλησης ή επιθυμίας λέγονται οι αυτές που φανερώνουν αυτό που ευχόμαστε, παρακαλούμε, θέλουμε, επιθυμούμε, διατάσουμε, προτρέπουμε κ.τ.λ., π.χ.:
_Είναι συμφέρον/ σωστό/ πιθανό/ αρκετό...... να πας εκεί
_Κλείσε/ να κλείσεις/ να μην κλείσεις το παράθυρο φεύγοντας.
_Εύχομαι να πάνε όλα καλά! Να ζήσετε!
_(Σου εύχομαι) χρόνια πολλά!
_(Επιθυμώ/ θέλω..) να φύγεις αμέσως για Κόρινθο.
Η βούληση ή επιθυμία εκφράζεται λέγοντάς την είτε ως υποκείμενο είτε ως αντικείμενο σε μια πρόταση και συνάμα με υποτακτική ή προστακτική, καθώς και με τα μόρια: να, θα, ας, μην, δεν, ανάλογα με το τι είδους είναι αυτή, π.χ.:
Αν θέλουμε να εκφράσουμε μια βούληση ή επιθυμία απρόσωπα, τότε αυτή λέγεται ως υποκείμενο:
α) τριτοπρόσωπου απρόσωπου ρήματος, π.χ.: Πρέπει/ συμφέρει/ μέλει/ πρόκειται/ αρκεί... να πας εκεί.
β) περιφραστικού κατηγορήματος (ή απρόσωπης έκφρασης) με ουδέτερο επίθετο ή θηλυκό ουσιαστικό ως κατηγορούμενο, π.χ.:
_Είναι συμφέρον/ σωστό/ πιθανό/ αρκετό...... να πας εκεί
_Είναι συμφορά/ ντροπή/ αμαρτία/ ανάγκη .... να πας εκεί.
_Υπάρχει κίνδυνος να καταστραφεί η σοδειά.
Αντίθετα, αν θέλουμε η βούληση ή επιθυμία να εκφραστεί προσωπικά, τότε αυτή λέγεται:
Α) ως αντικείμενο ρήματος βουλητικού, εφετικού, δυνητικού, κελευστικού, απαγορευτικού, αισθητικού κ.α.:
_Θέλω/ ζητώ/ απαιτώ... να (μην) πας.
_ Δεν επιθυμώ/ ποθώ/ λαχταρώ.. να τον δω.
_Μπορώ /καταφέρνω/ κατορθώνω.. να εξηγήσω τη στάση του.
_Διατάζω/ παραγγέλνω/ συμβουλεύω.. να πας.
_Απαγορεύω/ εμποδίζω.. να πας
_Νοιώθω/ αισθάνομαι/ βλέπω.. να πηγαίνεις.
_Ορκίζομαι/ λογαριάζω/ προσπαθώ.. να πω την αλήθεια.
_(Δεν) επιθυμώ/ θέλω/ παρακαλώ.. να πάω εκδρομή.
_Ζήτησε να (μην) δικαστεί;
_Σκοπεύω/ σκέφτομαι.. να τον δω αύριο.
Β) ως περιφραστικό κατηγορούμενο, π.χ.:
_Είμαι πρόθυμος/ έτοιμος/ ικανός.. να πάω.
_Έχω, εις.. επιθυμία/ απαίτηση/ ανάγκη... να πάω.
(Περισσότερα βλέπε στα βιβλία:
«Συντακτικό σύγχρονης ελληνικής γλώσσας», Α. Κρασανάκη,
«Μαθήματα Λογοτεχνίας & Ρητορικής», Α. Κρασανάκη)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14ο
ΓΕΝΕΣΗ & ΙΣΤΟΡΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
1. Ψεύδη που λέγονται για την ελληνική γλώσσα
α. Το ψεύδος για την διαφορετική αρχαία ελληνική γλώσσα
Σύμφωνα με την άποψη του Ολλανδού φιλόλογου Έρασμου (Desiderius Erasmus, 1457 – 1536, "Dialogus de recta latini graeciguae serminis pronunciatione"), που είναι και η επίσημη θέση της σχολικής ελληνικής γραμματικής, δυστυχώς, η αρχαία ελληνική γλώσσα ήταν διαφορετική από την νέα, επειδή η αρχαία περιείχε και τους φθόγγους που γράφονταν με τα γράμματα: ω η υ που διασώζονται στην νέα ελληνική γραφή από συνήθεια, ιστορικά!
Ωστόσο η άποψη αυτή είναι λάθος, γιατί:
Α) Ό,τι φθόγγους είχε η αρχαία ελληνική γλώσσα το ίδιο έχει και η νέα. Απλώς οι φθογγικές συνθέσεις ορισμένων λέξεων έχουν αλλάξει στο χρόνο, πρβλ π.χ.: παιδί(ον) > παιδί, τάξι(ς) > τάξη, οικοκυρά > (ν)οικοκυρά..ι.
Β) Οι φθόγγοι είναι τα επιμέρους στοιχεία των ηχητικών υστατικών στοιχείων των λέξεων, πρβλ: κ/α/λ/-ό/ς.. και κάτι ως τα στοιχεία της ύλης (οξυγόνο, υδρογόνο κ.τ.λ.), δηλαδή αναλλοίωτοι.
Γ) Τα γράμματα Ω(ω), Η(η), Υ(υ) δεν είναι έτσι όπως τα πέρασε ο Έρασμος, αλλά ομόφωνα των Ι(ι) = ΟΙ(οι) = ΥΙ(υι) = ΕΙ(ει), Ο(ο) που υπάρχουν στην γραφή για ετυμολογικούς λόγους, για να υποδείχνουμε το μέρος λόγου, τον τύπο και την παραγωγή ή την σύνθεση των λέξεων (δηλαδή για να υποδείχνουμε, αν η λέξη που γράφουμε είναι ρήμα ή επίθετο... ή αν σημαίνει κάτι το θηλυκό ή κάτι ουδέτερο...), άρα το ακριβές τους νόημα και διάκριση των ομοήχων, πρβλ π.χ. κουτί & κουτή & κουτοί, λύρα & λίρα…Παρέβαλε και ότι:
τα θηλυκά σε –ι γράφονται με η: κουτή καλή, νίκη, τάξι(ς) > τάξη..
τα ρήματα γράφονται με –ω,ει: καλώ, καλεί, σήκω…
ουδέτερα με ι/ο: καλό, σύκο, κουτί…
ο πληθυντικός των αρσενικών με –οι: καλοί, κουτοί…
( Περισσότερα βλέπε στα βιβλία:
1. «Ψεύδη για την ελληνική γλώσσα & γραφή», Α. Κρασανάκη,
2. «Το ελληνικό σύστημα γραφής», Α. Κρασανάκη.)
β. Το ψεύδος για την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα
& πως γεννήθηκε η ελληνική γλώσσα
Σύμφωνα με τους Ευρωπαίους γλωσσολόγους του 18/19ου αιώνα μ.Χ.: F. Sasseti (Ιταλός), F. Bopp (Γερμανός), W. Jones- (Άγγλος) κ.α., οι λαοί από Ινδίες μέχρι Γερμανία πριν από 3000 χρόνια είχαν μια κοινή γλώσσα, επειδή, λένε, οι γλώσσες που βρίσκονται στο χώρο αυτό έχουν πάρα πολλές κοινές λέξεις. Την γλώσσα αυτή την ονομάζουν "μητέρα ινδογερμανική ή ινδοευρωπαϊκή γλώσσα" και απ' αυτή, λένε, αποσπάσθηκαν η αρχαία ελληνική, η λατινική κ.α. γλώσσες!
Ωστόσο η άποψη αυτή είναι λάθος, για τους εξής λόγους:
1) Η γλώσσα κάθε λαού δεν είναι κάτι το στατικό ή το συγκεκριμένο διαχρονικά, αλλά ένα λαϊκό διαχρονικό δημιούργημα που οφείλεται στη γλωσσική και γραμματική ικανότητα που χάρισε ο Θεός ή η φύση στον άνθρωπο και δεν είναι κάτι που γεννάται κάπου και στην συνέχεια διασπάται. Ο λόγος και για τον οποίο οι νέοι δεν καταλαβαίνουν την αρχαία γλώσσα. Παρέβαλε ομοίως και π.χ. ότι με άλλη λογική (με άλλους ευρηματικούς τρόπους) φτιάχνει τις λέξεις της η ελληνική και με άλλη η κινέζικη. Στην ελληνική γλώσσα έχουμε συστατικά στοιχεία στις λέξεις (κατάληξη, ρίζα, θέμα κ.τ.λ.), π.χ. αγαπ-ώ, αγαπ-άς, αγάπ-η, υπερ-αγαπώ…(δηλαδή παραγωγή λέξεων με παραγωγή και σύνθεση) και στην κινέζικη μόνο θέματα που ανάλογα με το τι θέση έχουν στην πρόταση έχουν και ανάλογη σημασία (δηλαδή παραγωγή λέξεων με «κατά παράταξη»), κάτι όπως οι λέξεις: I love, you love,the love, of love… στην αγγλική γλώσσα.
2) Αν υπήρξε ινδοευρωπαϊκή φυλή, θα είχε αφήσει γραπτά ή αρχιτεκτονικά μνημεία.
3) Το ότι πολλές γλώσσες έχουν κοινές λέξεις αυτό δε σημαίνει και ότι κάποτε ήσαν μια γλώσσα, αφού όλες οι γλώσσες έχουν γλωσσικά δάνεια και αντιδάνεια. Το 80% περίπου των λέξεων κάθε γλώσσας είναι ξένες, επειδή τα ονόματα των τόπων, πόλεων, ανθρώπων, ποταμών κ.τ.λ. χρησιμοποιούνται παντού ίδια (ή λίγο παραποιημένα) και το εμπόριο και η θρησκεία μεταφέρουν ονόματα, ορολογίες κ.τ.λ. σε όλα τα κράτη και λαούς.
( Περισσότερα βλέπε στα βιβλία:
1. «Ψεύδη για την ελληνική γλώσσα & γραφή», Α. Κρασανάκη.
2. «Επιστημονική γλωσσολογία» Α. Κρασανάκη.)
2. Οι περίοδοι της ελληνικής γλώσσας
Η ελληνική γλώσσα είναι μια πανάρχαια γλώσσα, όπως δείχνουν τα γραπτά της μνημεία. Η ιστορία της χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Ωστόσο, η γλώσσα κάθε λαού δε μιλιέται το ίδιο από εποχή σε εποχή. Παρουσιάζει ομοιότητες και διαφορές στο λεξιλόγιο και στην κλίση, άρα και στην σύνταξη των λέξεων, κάτι όπως γίνεται και από τόπο σε τόπο.
α ρ χ α ί α ν έ α
Εμπρός εις την θάλασσα. = Μπροστά στην θάλασσα.
Σήμερον όλοι εορτάζουν. = Σήμερα όλοι γιορτάζουν.
Επέρασεν και η Αποκρηά. = Πέρασε και η Αποκριά.
Όλοι κατέβησαν εις τον αιγιαλόν = Όλοι κατέβηκαν στον γιαλό
Μία χελιδών έαρ ού ποιεί. = Ένα χελιδόνι δε φέρνει την άνοιξη.
,.................
Αυτό οφείλεται στο ότι:
α) από εποχή σε εποχή η επιστήμη και η τεχνολογία αλλάζει ή αναπτύσσεται, άρα και το λεξιλόγιο. Άλλα τα εργαλεία, οι πράξεις... πριν από 50 χρόνια και άλλα σήμερα, άρα άλλα και τα ονόματα τους.
β) η γλώσσα εξελίσσεται (διαπλάθεται), για να γίνει πιο απλή και πιο ακριβής στην έκφραση.
Η τελευταία ιστορία της ελληνικής γλώσσας διαιρείται σε τρεις μεγάλες περιόδους: στην αρχαϊκή ( μέχρι το 300 μ.Χ.), στην μεσαιωνική ( 300 - 1453 μ.Χ.), και στην νέα περίοδο (1454 - μ.Χ. ως σήμερα). Για τους χρόνους πριν από την καλούμενη αρχαϊκή περίοδο δεν έχουμε ένδειξη για το πώς ήταν η ελληνική γλώσσα. Έχουμε όμως για τους μετέπειτα.
1. Η πρώτη περίοδος, η αρχαϊκή
Η περίοδος από τους Μινωικούς χρόνους μέχρι των Περσικών πολέμων (490 π.χ.).
Μινωικοί χρόνοι (από ? έως 1400 π.Χ.)
Μια ένδειξη για το πώς ήταν περίπου η γλώσσα επί Μινωικής εποχής παίρνουμε από τις αποκρυπτογραφήσεις των Μ. VENTRIS και J. CHADWICK στις πινακίδες της γραμμικής γραφής Β' : pome (ποιμήν), pater (πάτερ, πατήρ), meri (μέρη - μέλη), doelos (δούλος), jero (ιερό)..
Μεσοελλαδικοί χρόνοι (1400 π.Χ. - 490 π.Χ.)
(Η περίοδος των διαλέκτων: Ιωνικής, Δωρικής, Αιολικής)
Επακριβή ένδειξη για το πώς ήταν η γλώσσα κατά την περίοδο αυτή βλέπουμε στα λογοτεχνικά έργα του Ομήρου, του Ησιόδου, του Τυρταίου, του Σιμωνίδη, του Αισχύλου, του Σοφοκλή... κ.α. πεζών και έμμετρων συγγραφέων.
Πινακίδα Δίπυλου, 8/7ος π.Χ. αι.:
ÇÏS NYN ORXESTÏÍ ÐÁÍÔÏÍ ÁÔÁLOTATA..........
Αττική επιγραφή του 5ου π.Χ. αιώνα:
ÅÄÏ×ÓÅÍ Å ÂÏËÅÉ ÊÁÉ ÔÏ ÄÅÌÏÉ....
Διάλεκτος Σπαρτιατών:
ÁìÝò ä`å ã' åóüìåèá ðïëë~ù êÜññïíåò
Τυρταίος (685 - 667 π.Χ.):
ÔåèíÜììåíáò ã`áñ êáëüí åíß ðñïìÜ÷ïéóé ðåóüíôá
áíäñ' áãáèüí ðåñß ç ðáôñßäé ìáñíÜìåíïí
ô`çí ä' áõôïý ðñïëéðüíôá êá`é ðßïíáò áãñïýò
ðôù÷åýåéí ðÜíôùí åóô' áíéçñüôáôïí.... (Υποθήκη)
Όμηρος (8/7ος π.Χ. αι.):
ÌÞíéí áåéäå, Èå~á, ÐçëçéÜäå?ù Á÷éëë~çïò..
Αν παρατηρήσουμε τις 40 λέξεις των πρώτων στίχων του Ομήρου, θα δούμε ότι σήμερα μιλούμε 11 αυτούσια, 14 έχουν πάθει μικρή φθογγική παραποίηση στην κατάληξη (άρα κλίση) και τις υπόλοιπες τις βρίσκουμε ως θέματα σε άλλες.
Λέξεις που δεν άλλαξαν καθόλου: "Θεά, ηρώων, αυτούς, και, το, τα, η, ο, βουλή, πολλά, εξ, πρώτα" ..
Λέξεις που άλλαξαν κάπως: ψυχάς = ψυχές, Αχιλλεύς = Αχιλ(λ)έας, μήνις = μανία , διαστήτη = διάσταση, Αχιλλήος = Αχιλλέα άλγεα = άλγη...........
Παρατήρηση:
α) Το όνομα Ελλάδα δεν τότε γενικό (εθνικό), επειδή κάθε ελληνική πόλη είχε ξέχωρη διοίκηση, γραφή κ.τ.λ. Είναι οι φυλές των καλούμενων: Ιώνων (Αθηναίων κ.α.), Δωριέων (Σπαρτιατών κ.α.) και Αιολέων.
β) Από το 1300 π.Χ. μέχρι το 750 (Επιγραφή Δίπυλου) π.Χ. υπολογίζεται ότι έγινε η αντικατάστασης της γραμμικής γραφής Β' με το σημερινό σύστημα γραφής.
2. Η δεύτερη περίοδος, η κλασσική
Η περίοδος από των Περσικών πολέμων μέχρι του τέλους του 4ου π.Χ. αι. (490 - 300 π.Χ.), που καλείται Κλασσική ή Αττική περίοδος, επειδή κέντρο των γραμμάτων ήταν η Αθήνα (Αττική).
Επακριβή ένδειξη για το πώς ήταν η γλώσσα τότε βλέπουμε στα έργα του Ηρόδοτου, του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντα, του Πλάτωνα, του Λυσία, του Αισχίνη, του Αριστοτέλη κ.α. πεζών και έμμετρων συγγραφέων της περιόδου εκείνης.
«Άρχεται δε ο πόλεμος ενθέδε ήδη Αθηναίων και Πελοποννησίων και των εκατέροις ξυμμάχων, εν»..... (Θουκυδίδης, Πλαταϊκά Β. 1-6)
Τον 4ο π.Χ. αι., ύστερα από τις νίκες (και την αίγλη) εναντίον των Περσών, καθιερώνεται κοινό αλφάβητο και γραφή για όλους τους Έλληνες, αλλά και όνομα (το όνομα Έλληνες).
Μετά τις νίκες του Μ. Αλέξανδρου, η τότε ελληνική γλώσσα γίνεται η διεθνής της εποχής και ειδικά των εξελληνισμένων περιοχών της ανατολής ( Συρίας, Περσίας, Αιγύπτου κ.α.)
3. Η τρίτη περίοδος, η Αλεξανδρεωτική ή ελληνιστική
Η περίοδος από των διαδόχων του μ. Αλεξάνδρου μέχρι των χρόνων του αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου (300 - 30 π.Χ.), που καλείται Αλεξανδρεωτική, επειδή το κέντρο της ελληνικής γλώσσας είχε μετατεθεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Επακριβή ένδειξη για το πως ήταν η γλώσσα τότε βλέπουμε στα έργα του Θεόκριτου, του Διόδωρου του Σικελιώτη, του Απολλώνιου του Ρόδιου.... μα και των Αποστόλων, των Ευαγγελίων: «και εκδύσαντες αυτόν περιέθηκαν χλαμύδα κοκκίνην»...
4. Η τέταρτη περίοδος
Η περίοδος από των χρόνων του Αυγούστου μέχρι του Ιουστινιανού (30 π.Χ. - 527 μ.Χ.). Από τις αρχές του 4ου μ.Χ.. αιώνα κέντρο γίνεται η Κωνσταντινούπολη, όμως μέχρι το 527 μ.Χ. η ελληνική γλώσσα δεν είναι επίσημη γλώσσα στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος αλλά η Λατινική. Πολλές λέξεις της ελληνικής γλώσσας αυτής αντικαθίστανται από ρωμαϊκές (λατινικές), πολλές των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα, ως οι: κάστρο, φρατζόλα, κελί, σπίτι, μπαρμπέρης,...
5. Η πέμπτη περίοδος, η βυζαντινή
Η περίοδος από του Ιουστινιανού μέχρι της άλωσης, 528 - 1453 μ.Χ., που λέγεται βυζαντινή περίοδος.
6. Η έκτη π ε ρ ί ο δ ο ς, η μεταβυζαντινή
Η περίοδος από τους χρόνους της άλωσης μέχρι την μεγάλη επανάσταση (1454 - 1821 μ.Χ. Πολλές λέξεις των κατακτητών σώζονται έως και σήμερα:
μπογιατζής, χασάπης, χούι, χαράτσι .. = τούρκικες λέξεις
μπουκάλα, φρατζόλα, μποτίλια... = βενετσιάνικες
7. Η έβδομη περίοδος, η νεοελληνική
Από της επανάστασης του '21 μέχρι σήμερα. Η περίοδος της καθαρεύουσας και της δημοτικής ελληνικής γλώσσας.
α. Ο αττικισμός
Κατά την ρωμαϊκή περίοδο και όταν ακόμη η ελληνική γλώσσα ήταν διεθνής (προς το τέλος του 1ου αι. μ.Χ.) εμφανίζονται μερικοί Έλληνες συγγραφείς, ρήτορες κ.α. που δε γράφουν την γλώσσα της εποχής, αλλά την γλώσσα των αττικών συγγραφέων της κλασσικής εποχής. Στην ενέργειά τους αυτή παρακινούνται όχι μόνο από την πίστη τους στην ανωτερότητα της αττικής διαλέκτου, αλλά και από την αντίληψη τους ότι η ελληνική γλώσσα της εποχής τους έχει αλωθεί από βαρβαρισμούς (ξένες λέξεις, ιδιώματα κ.τ.λ. λόγω άγνοιας ή ξεπεσμού), και γι’ αυτό δεν πρέπει να γράφεται. Το κίνημα αυτό ονομάστηκε αττικισμός και οι συγγραφείς που έχουν ως ιδανικό πρότυπό τους την αττική διάλεκτο αττικιστές. Κριτήριο ορθής χρήσης θεωρείται το αν μια λέξη ή ένας τύπος της βρίσκεται στα κείμενα των αττικών συγγραφέων του 5ου και 4ου αι. π.Χ. και όχι το αν χρησιμοποιείται στην γλώσσα της εποχής.
Συνέπεια του αττικισμού ήταν να δημιουργηθεί διγλωσσία, δηλ. η χρησιμοποίηση δυο διαφορετικών γλωσσικών μορφών, της μιας (της αρχαΐζουσας) στο γραπτό κυρίως λόγο και η άλλη (της λαϊκής) στον προφορικό κυρίως λόγο, που θα συνεχιστεί μέχρι το 1976, όταν καθιερώθηκε επίσημα η Δημοτική γλώσσα.
Σημαντικότεροι πρώτοι αττικιστές ήσαν: ο Διονύσιος Αλικαρνασεύς, ο Λουκιανός, ο Πλούταρχος και ο Αρριανός.
β. Η καθαρεύουσα
Η καθαρεύουσα είναι η γλώσσα που πρωτοεμφανίζεται στο χρόνια της τουρκοκρατίας σαν συμβιβαστική λύση ανάμεσα στον αττικισμό της βυζαντινής περιόδου και στην ομιλούμενη γλώσσα.
Η καθαρεύουσα γλώσσα παρουσιάζεται άλλοτε να πλησιάζει πιο κοντά την αρχαία ελληνική, και τότε ονομάζεταιαρχαΐζουσα ή άκρατος ή αυστηρή καθαρεύουσα, και άλλοτε πιο κοντά την νέα ελληνική (την ομιλούμενη), και τότε ονομάζεταιαπλοποιημένη ή απλή καθαρεύουσα.
Οι καθαρευουσιάνοι, όπως και οι αττικιστές, ξεκινούν από την αντίληψη ότι η ομιλούμενη γλώσσα της εποχής τους είναι βάρβαρη και χυδαία, ιδιωματική και μορφολογικά ανομοιογενής (δηλ. ότι έχει πάρα πολλές ξένες λέξεις, πάρα πολλά ιδιώματα, παρά πολλές καταλήξεις, άλλες ελληνικές και άλλες ξένες, κ.τ.λ.) και έτσι δεν είναι σε θέση να εκφράσει απλά και ξεκάθαρα την τέχνη και την επιστήμη. Μπρος σ’ αυτό ο κύριος σκοπός τους ήταν ο πλήρης εξελληνισμός του λεξιλογίου και της κλίσης του, κάτι που πέτυχαν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ξένες λέξεις που αντικαταστάθηκαν εξ αιτίας τους:
ιταλικά: γαζέτα, σπετσαρία, ρετσέτα, μπαρμπέρης..
ελληνικά: εφημερίδα, φαρμακείο, συνταγή, κουρέας..
τούρκικα: αμανάτι, μεϊντάνι, νταμάρι, πεχλιβάνης, τεμπεσίρι, τζαμπάζης..
ελληνικά: ενέχυρο, αγορά, λατομείο, παλαιστής, κιμωλία, ζωέμπορος..
γ. Η δημοτική
Δημοτική είναι η γλώσσα που μιλούν σήμερα οι Έλληνες. Ονομάζεται έτσι, επειδή είναι (παν)δημοτική, σ' αντίθεση με την καθαρεύουσα που δεν ήταν.
4. Το γλωσσικό ζήτημα
Γλωσσικό ζήτημα λεγόταν «η διαφορά που υπήρχε μέχρι το 1976 ανάμεσα στην προφορική γλώσσα του λαού και την επίσημη γραπτή».
Με την εμφάνιση του αττικισμού κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους αρχίζει για την ελληνική γλώσσα η διγλωσσία. Δηλ. ενώ π.χ. άλλοι έλεγαν "η τάξη της τάξης, οι τάξεις, ψάρι, λάδι, κυβέρνηση, κήρυκας, κρεοπώλης.., άλλοι έλεγαν "η τάξις, τση τάξης, οι τάξες, ιχθύς, ελαιόλαδο, κυβέρνησις, τελάλης, χασάπης, "...., άλλοι «η τάξις, της τάξεως, οι τάξεις, οψάριον, έλαιον γκουβέρνο.., ανάλογα με την καταγωγή και την μόρφωση του καθενός. Προ αυτού, μοιραίως και δικαίως, έγινε ξεσηκωμός "κεκανονισμού" της γλώσσας από τους ανθρώπους των γραμμάτων (δημοσιογράφους, λογοτέχνες, συγγραφείς,..). Πώς όμως θα γινόταν αυτό δε συμφωνούσαν. Εμπρός σ' αυτό άρχισε ένας πόλεμος επιχειρημάτων μεταξύ των καθαρευουσιάνων ( όπως έλεγαν τότε αυτούς που ήθελαν την επιστροφή στην αρχαία ελληνική και κυρίως στην της Αττικής του Ε' π.Χ. αι. ) και των δημοτικιστών (όπως έλεγαν αυτούς που ήθελαν την νέα) - εξ αυτού και νεοελληνικό γλωσσικό ζήτημα.
Καθαρευουσιάνοι: Λ. Φωτιάδης, Α. Γαζής, Ν. Δούκας, Ν. Θεοτόκης, Π, Κοδρικάς, Π. Σούτσος, Κ. Κόντος, κ.α.
Δημοτικιστές: Ρήγας Φεραίος, Γ. Κωσταντάς, Δ. Φιλιππίδης, Ι. Βηλαράς, Α. Χριστόπουλος, Δ. Σολωμός, Δ. Βερναρδάκης, Γ. Ψυχάρης, Μ. Τριανταφυλλίδης κ.α.
Κάπου στην μέση ο Α. Κοραής.
Στο τέλος ανακατεύτηκε και η πολιτική! Οι κεντροδεξιοί από αρχαϊκό ελληνικό ρομαντισμό ήθελαν την επιστροφή στην αρχαία ελληνική, ως περίπου της Αττικής του 5ου π.Χ. αι., κάτι που δεν ήθελαν οι κεντροαριστεροί, επειδή αυτό το θεωρούσαν ουτοπία ή κάτι δύσκολο να επιτευχθεί. Αυτοί ήθελαν την ελληνική γλώσσα όπως την είχαν διαμορφώσει ο χρόνος και οι καταστάσεις. Τελικά επικράτησαν οι κεντροδεξιοί και στα σχολεία άρχισε η σχετική εκπαίδευση. Μέχρι να επιτευχθεί η επιθυμητή γλώσσα, οι Έλληνες μιλούσαν την νέα ελληνική κάπως όπως σήμερα, και έγραφαν στα επίσημα έγγραφα, στα σχολεία... αλλιώς, μια γλώσσα σχετική με την αρχαία διάλεκτο της Αττικής. Ενώ π.χ. οι Έλληνες έλεγαν "η Αθήνα, η τάξη...." έπρεπε να γράφουν " Αι Αθήναι, η τάξις".. Η γλώσσα αυτή λεγόταν από τους αρχαϊστές καθαρεύουσα, επειδή απαιτούσε μόνο ελληνικές λέξεις και όχι ξένες, δηλ. να είναι καθαρά (ελληνική), άρα (ξε)κάθαρη νοητικά.
Όμως η επιθυμητή επιστροφή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας δεν επιτεύχθηκε και αυτό ήταν επόμενο, αφού:
Από την μια στα σχολεία οι μαθητές διδάσκονταν περίπου την αρχαία Αττική διάλεκτο και από την άλλη στα σπίτια, στην εργασία.. μιλιόταν η κατά τόπους διάλεκτος (κρητική, βλάχικη...) ή μια γλώσσα ως περίπου η σημερινή ελληνική δημοτική γλώσσα.
Η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που συνεχώς εξελίσσεται, εμπλουτίζεται, βελτιώνεται.., άρα δεν μπορείς να την πας πίσω, πρβλ π.χ. ότι:
α) Η αλλαγή μορφής και κλίσης σε μερικές ομάδες λέξεων δεν έγινε τυχαία, αλλά όμοια με άλλες και για πρακτικούς λόγους (απλοποίηση), πρβλ π.χ. ότι: τα ουσιαστικά σε -ις: τάξις, πράξις... μεταπλάστηκαν σε -η, για να γίνουν-κλίνονται όπως και τα άλλα θηλυκά: πηγή, νίκη..
β) Πολλές λέξεις στο χρόνο μεταβάλλονται φθογγικά για ευφωνία ή σημασιολογική διαφοροποίηση, π.χ.: χώρα (γεωγραφική) & χώρα > ώρα (χρονική), γράφμα > γράμμα, συνμαθητής > συμμαθητής..
γ) Πολλές λέξεις που σήμαιναν παλιά ανδρικά επαγγέλματα τώρα έγιναν διγενείς, επειδή τώρα τα επαγγέλματα αυτά γίνονται και από τις γυναίκες, π.χ.: ο γιατρός & η γιατρός ή γιατρίνα, ο έμπορος > ο η έμπορος ή ο έμπορας & η εμπόρισσα......
Αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού ήταν άλλα να λέγονται στο σχολείο και άλλα στο σπίτι ή στην δουλειά ( Στις εκθέσεις π.χ. στο σχολείο τα παιδιά έγραφαν π.χ. "αι μητέρες, εις τας Αθήνας"... και στο σπίτι έλεγαν "οι μανάδες, στην Αθήνα"..) με συνέπεια πολλοί μαθητές να παθαίνουν γλωσσική σύγχυση ή σχολική αποστροφή.
Προ αυτού, μια δεξιά κυβέρνηση το 1976, αυτή με Πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή, παρά την προ πολλού διαφωνία της παράταξης για την μη καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, καθιέρωσε αβίαστα την σύγχρονη ελληνική ή δημοτική γλώσσα με το τυπολογικό (λεξιλόγιο & κλίση) που αναφέρεται στο βιβλίο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ (Έκδοση ΟΑΕΔ, Αθήνα 1976).
Το μονοτονικό σύστημα καθιερώθηκε το 1982 με την Κυβέρνηση των σοσιαλιστών και Πρωθυπουργό τον Α. Παπανδρέου. Η καθιέρωσή του έγινε, για να γίνει πιο εύκολη η ελληνική γραφή. Ωστόσο ήταν και αξίωση των χρηστών των Ηλεκτρονικών υπολογιστών, επειδή το πληκτρολόγιο των υπολογιστών μέχρι τότε δεν περιείχε πλήκτρα για σημεία, επειδή το λατινικό αλφάβητο δεν έχει σημεία (= τα πνεύματα, τα τονικά σημάδια και τα διαλυτικά).
Σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της νέας μορφής της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας έπαιξε ο γλωσσολόγος Μ. Τριανταφυλλίδης (Γραμματική Δημοτικής Ελληνικής Γλώσσας), αλλά και πολλοί δημοσιογράφοι και λογοτέχνες της εποχής.
5. Η σύγχρονη ή δημοτική ελληνική γλώσσα
α) Ποια είναι επακριβώς η σύγχρονη ή δημοτική ελληνική γλώσσα
Η σύγχρονη ελληνική γλώσσα είναι μια μικρή σε ηλικία γλώσσα, αφού το 1976 καθιερώθηκε επίσημα. Ωστόσο ως συνέχεια της αρχαίας ελληνικής έχει κληρονομήσει όλα τα αρχαία ελληνικά συντακτικά σχήματα λόγου και όλες τις αρχαίες ελληνικές λέξεις, αυτούσιες ή με μικρή παραποίηση στην κατάληξη για λόγους απλούστευσης. κάτι που έχει επαυξήσει με δικές της δημιουργίες, για να καλύψει τις ανάγκες και τα κενά, που παρουσιάστηκαν στο μεταξύ, τόσο από την ραγδαία άνοδο των τεχνών, των επιστημών, του αθλητισμού.. (άρα ανάγκη ονοματοποίησης των διαφόρων νέων αγαθών και ορολογιών...) όσο και από την αντικατάσταση των ξένων λέξεων (γλωσσικών δανείων), που της είχαν επιβληθεί από την ρωμαϊκή και τούρκικη κατάκτηση.
Ως απ' αυτό η σύγχρονη ή δημοτική ελληνική γλώσσα είναι κατά πολύ πιο πλούσια από κάθε άλλη γλώσσα, ακόμη και από την αρχαία ελληνική. Είναι πάμπλουτη, ύστερα από την τεράστια κληρονομιά που κουβαλάει και τις σημερινές δικές της δημιουργίες. Απλώς έχει πιο πολλά γλωσσικά δάνεια από την αρχαία ελληνική. Η αρχαία ελληνική, σαν γλώσσα λαού που προόδευε στην εποχή του, εξήγε λέξεις και σπάνια εισήγε. Αντίθετα η νέα ελληνική, σαν γλώσσα λαού που ακολουθεί την εξέλιξη άλλων, εισάγει λέξεις. Αφού εισάγει τα προϊόντα των άλλων λαών, εισάγει και τις ονομασίες και της ορολογίες τους, άρα και γλώσσα.
β) Το λεξιλόγιο της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας
Η σύγχρονη ελληνική γλώσσα (δημοτική) σώζει ή επαναφέρει όλες τις αρχαίες ελληνικές λέξεις, όλων των διαλέκτων του ελληνικού λαού, όποτε και όπου και αν έχουν πλαστεί αυτές, όμως:
1) Μερικές αρχαίες λέξεις πρέπει να λέγονται με την σημερινή τους μορφή (κατάληξη, θέμα και κλίση) και σημασία, π.χ.:
( ν έ α ) ( α ρ χ α ί α ) ( ν έ α ) ( α ρ χ α ί α )
Αθήνα - Αθήναι παιδί - παίς, παιδίον
τάξη - τάξις πόλη - πόλις
αψίδα - αψίς πατέρας - πατήρ
φλογέρα - αυλός .......................
2) Πολλές λέξεις της αρχαίας ελληνικής δεν πολυχρησιμοποιούνται σήμερα: αφικνούμαι (όμως άφιξη), ελαύνω (όμως έλευση, προσέλευση....), ιχθύς (όμως ιχθυοπωλείο),.. και στην θέση τους μπήκαν άλλες, π.χ.: ψάλλω (αντί άδω), το ψάρι αντί ο ιχθύς,...
3) Μερικές λέξεις της αρχαίας ελληνικής λέγονται σήμερα με άλλη (μεταφορική) έννοια, π.χ.: στέργω (= αγαπώ, αρχαία) =συναινώ (νέα), άλογο (= το άνευ λόγου, λογικής) = ο ίππος (νέα)..
γ) Οι ομοιότητες και διαφορές μεταξύ αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας
Η νέα ελληνική γλώσσα έχει:
1) ίδια σχεδόν σύνταξη με την αρχαία. Και στην νέα και στην αρχαία ελληνική γλώσσα η πρόταση φτιάχνεται με όρους, δηλαδή ειδικά συντακτικά σύνολα που ονομάζονται: ρήμα, υποκείμενο, κατηγορούμενο, αντικείμενο.. Οι κλιτές λέξεις των συντακτικών συνόλων αυτών παίρνουν πτώση ανάλογα με το σε ποιο όρο βρίσκονται. (Περισσότερα βλέπε «Συντακτικό ελληνικής γλώσσας», Α. Κρασανάκη.)
2) ίδιους επακριβώς φθόγγους με την αρχαία, τους είκοσι φθόγγους: α ε ο ου ι μ ν λ ρ σ ζ π β φ τ δ θ κ γ χ. Απλώς οι φθογγικές συνθέσεις πάρα πολλών λέξεων σήμερα έχουν αλλάξει για λόγους ευστομίας (για να γίνει πιο απλή, πιο εύκολη η προφορά τους) ή σημασιολογικής διαφοροποίησης, π.χ.: (ε)κδύω > γδύνω, κόνις > (σ)κόνη, πυρεία > (σ)πύρ(τ)α, έλαιον > λάδι, παιδί(ον), λύσι(ς) > λύση... Υπενθυμίζουμε ότι στο ελληνικό σύστημα γραφής μερικοί φθόγγοι γράφονται όχι με ένα γράμμα, αλλά με δυο ή περισσότερα γράμματα (παρέβαλε τα ομόφωνα γράμματα: ο & ω, η & υ & ι…) για να γράφουμε ορισμένες ομάδες λέξεων με τα μεν γράμματα και με τα δε τις άλλες (π.χ. τα θηλυκά με –η, τα ουδέτερα με –ι και τον πληθυντικό με -οι…) για βοήθεια στην κατανόηση (ετυμολογία) των λέξεων και διάκριση των ομοήχων, πρβλ π.χ.: καλή & καλεί & καλοί… (Περισσότερα βλέπε «Το ελληνικό σύστημα γραφής», Α. Κρασανάκη.)
3) ίδια επακριβώς συστατική δομή στις λέξεις με την αρχαία . Δηλαδή οι λέξεις και της αρχαίας και της νέας αποτελούνται από τα συστατικά στοιχεία ( πρόθεμα, θέμα, κατάληξη , τόνο κ.τ.λ.): γράφ-ω, γραμματ-ικός,...
Οι καταλήξεις και ο τόνος των λέξεων και στην αρχαία και στην νέα ελληνική είναι ανάλογα με το μέρος λόγου και τον τύπο εκείνου που φανερώνει η λέξη, π.χ. τα ρήματα λήγουν σε άτονο –ω, αν είναι α’ συζυγία και σε τονισμένο –ώ, αν είναι β’ συζυγία, τα σύνθετα επίθετα λήγουν σε άτονο –ος,η,ο και τα σύνθετα ουσιαστικά σε -ός....: πατώ, καλώ,... λύνω, κλείνω,... παράγωγος,η,ο, & παραγωγός, παραγωγή, εξ-έχω & έξοχ-η & εξοχ-ή...
Απλώς μερικές καταλήξεις της αρχαίας έχουν καταργηθεί και άλλες έχουν παραποιηθεί για απλούστευση της γλώσσας, πρβλ π.χ.:
με αφαίρεση του -ς στα θηλυκά: πράξ-ι(ς) > πράξ-η, λύσι(ς) > λύση...
με αφαίρεση του –(ο)ν στα ουδέτερα: παιδί(ον), φορείο(ν), κουρείο(ν),...
με κατάληξη -οτητα, -αδα αντί -οτης, -ας: οντότης > οντότητα, μητρότης > μητρότητα, πεδιάς > πεδιάδα, Ελλάς > Ελλάδα.....
4) ίδια σχεδόν κλίση με την αρχαία. Και στην αρχαία και στην νέα ελληνική γλώσσα η κλίση των λέξεων γίνεται με προσθαφαίρεση ειδικών καταλήξεων στο τέλος τους. Απλώς η νέα ελληνική γλώσσα:
α) σε πολλές λέξεις έχει παραποιημένες τυπολογικές καταλήξεις: μητρότης > μητρότητα, αγελάς > αγελάδα, πράξις > πράξη..
β) στην κλίση των πτωτικών διατηρεί συνήθως το φωνήεν της κατάληξης, πλην στην γενική πληθυντικού: καλ-ή,ής,ή,η -καλές,ών,ές,..,
α ρ χ α ί α ν έ α
η τράπεζα, τραπέζης.. > η τράπεζα, τράπεζας..
ο λοχίας, λοχίου.... > ο λοχίας, λοχία..
,..................
γ) Το θηλυκό άρθρο «η» στον πληθυντικό είναι «οι» αντί «αι»: οι γυναίκες (αντί αι γυναίκαι)
δ) Οι αναφορικές αντωνυμίες: ο οποίος, η οποία, το οποίον, όστις, ήτις, ό,τι, όσπερ, ήπερ, όπερ λέγονται με το «που» ή μετο: ο οποίος, η οποία, το οποίον:
_Για πρώτη φορά έβλεπε τον άνθρωπο που μιλούσε/ με τον οποίον μιλούσε.
H νέα ελληνική γλώσσα έχει καταργήσει:
1) Την δοτική πτώση στα ουσιαστικά: «τω νεανία, τοις νεανίαις, τω τιμημένω νεκρώ, τοις τιμημένοις νεκροίς..»
2) Την ευκτική έγκλιση στα ρήματα: «λύοιμι, λύοις.. λύσοιμι, λύσοις,..»
3) Το δυϊκό αριθμό στα πτωτικά: τω οφθαλμώ (οι 2 οφθαλμοί, τα 2 μάτια), τω πόδε (τα 2 πόδια), τω χείρε (τα 2 χέρια, οι χείρες), τω Διοσκούρε (Κάστωρ & Πολυδεύκης),..
4) Το απαρέμφατο σε -ειν (αντικαθίσταται με τα παράγωγα σε -(η)μα): Απαγορεύεται το καπνίζειν/ ομιλείν > το κάπνισμα/μίλημα...
5) Την αναδιπλασιασμό των λέξεων (σώζεται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις): (τε)θωρακισμένος > θωρακισμένος, λέλυκα, ελελύκειν = έχω λύσει, είχα λύσει.,....
6) Τις μετοχές σε –εις, -σας, -ων: λυθείς, λύσας, λύων..., πλην των μετοχών σε –ων που λέγονται ως ουσιαστικά ή επίθετα (λέγονται και με την κατάληξη –οντας, -ουσα):
ο ενάγων ή ενάγοντας, η ενάγουσα, ο παρών, η παρούσα, ο επιλαχών..
ο διευθύνων ή διευθύνοντας σύμβουλος, η άρχουσα τάξη, η τρέχουσα τιμή, το επείγον έγγραφο...
7) Το ληκτικό –ν στο τέλος των λέξεων, πλην των άρθρων και προσωπικών αντωνυμιών (τον, την, των), των εγκλιτικών μορίων (δεν, μην).
8) Την αρχαία γ’ κλίση των πτωτικών, που έγινε κυρίως α’, ως εξής:
α) Με αλλαγή πτωτικής κατάληξης
α ρ χ α ί α μορφή ν έ α μορφή
ο ρήτ-ωρ, ρήτορος... > ο ρήτορ-ας, ρήτορα
ο κλητ-ήρ, κλητήρος.. > ο κλητήρ-ας, κλητήρα
ο 'Ελλ-ην, 'Ελληνος.. > ο 'Ελληνας, 'Ελληνα
ο γνώμ-ων, γνώμονος... > ο γνώμονας, γνώμονα
ο τάπ-ης, τάπητος,... > ο τάπητας, τάπητα..
ο κόρ-αξ, κόρακος.. > ο κόρακας, κόρακα..
ο γραφ-εύς γραφέως.. > ο γραφέας, γραφέα
ο ανδρ-ιάς, ανδριάντος > ο ανδριάντας, ανδριάντα..
ο πατ-ήρ, πατρός.. > ο πατέρας..
,...........
η μήτ-ηρ, μητρός.... > η μητ-έρα, μητέρας..
η φλό-ξ, φλογός.. > η φλόγ-α, φλόγας..
,........
η μητρ-ότης, μητρότητος > η μητρ-ότητα, μητρότητας
η οντ-ότης, οντότητος > η οντ-ότητα, οντότητας.
,........
η λύσ-ις, λύσεως > η λύσ-η, λύσης..
η τάξ-ις, τάξεως.. > η τάξ-η, τάξης..
η ακτ-ίς, ακτίνος... > η ακτ-ίνα, ακτίνας..
η αψ-ίς, αψίδος.. > η αψ-ίδα, αψίδας,..
,..........
η πεδι-άς, πεδιάδος > η πεδι-άδα, πεδιάδας
η Ελλ-άς, Ελλάδος > η Ελλ-άδα, Ελλάδας
η μον-άς, μονάδος.. > η μον-άδα, μονάδας
,.........
β) Με αλλαγή γένους:
ο βους, βοός, > το βόδι, βοδιού,..
ο κώνωψ, κώνωπος.. > το κουνούπι, κουνουπιού..
ο λέων, λέοντος.. > το λιοντάρι, λιονταριού..
,..............
γ) Με αλλαγή αριθμού:
αι Αθήναι, των Αθηνών.. > η Αθήνα, της Αθήνας...
αι Θήβαι των Θηβών.. > η Θήβα, της Θήβας,.........
Α ρ χ α ί α κλίση πτωτικού Ν έ α κλίση πτωτικού
Ενικός πληθυντικός ενικός πληθυντικός
ονομαστική η τάξ-ις αι τάξ-εις η τάξ-η οι τάξ-εις
γενική της τάξ-εως των τάξ-εων της τάξ-ης των τάξ-εων
δοτική τη τάξ-ει ταις τάξ-εσι - -
αιτιατική την τάξ-ιν τας τάξ-εις την τάξ-η τις τάξ-εις
κλητική τάξ-ι τάξ-εις τάξ-η τάξ-εις
Στα ρήματα έχουν καταργηθεί οι ασυναίρετοι τύpοι:
Αρχαία κλίση ρήματος:
ασυναίρετα: τιμ-άω, -άεις, -άει, -άομεν, -άετε, -άουσι(ν)
συνηρημένα: τιμ-ω, -ας, -α, -ωμε, -ατε, -ωσιν
δίδ-ωμι δίδ-ως δίδ-οσι δίδ-ομεν δίδ-οτε διδ-όασι
Νέα κλίση ρήματος: τιμ-ώ, -άς, -ά, -ούμε, -άτε, -ούν:
δίν-ω, -εις, -ει, -ουμε, -ετε, -ουν
δ) Οι καταλήξεις της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας
1. ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΡΗΜΑΤΩΝ
1) Ριζικές
Τα ρήματα που δημιουργούνται από ρίζες φανερώνουν ότι το υποκείμενό τους ενεργεί ή παθαίνει κάτι συγκεκριμένο:
-ω: λύ-ω – λύ(ν)-ω, πλέν-ω, πνίγω,..
-υω: μηνύω, iδρύ-ω
-έω, όω > -ώ: ποιέω-ώ, καλέω-ώ, δράω -ώ, δηλόω -ώ(νω)....
-σσω/ττω: πλήττω, φράσσω, πράττω..
-αβω: σκάβ-ω (σκάπ-τω), ανάβ-ω (ανάπ-τω),..
2) Παραγωγικές
Τα παράγωγα ρήματα φανερώνουν ότι το υποκείμενό τους ενεργεί ή παθαίνει ή βρίσκεται στην κατάσταση (άλλως ότι είναι ή γίνεται ή έχει ή παρέχει, κάνει κ.τ.λ.) ό,τι δηλώνει η πρωτότυπη λέξη:
α) Καταλήξεις: -ώ, -ώνω:
Παράγωγα από ουσιαστικά: κτύπος > κτυπάω-ώ, τιμ-ή > τιμάω-ώ, αγάπη > αγαπάω-ώ....σημείο > σημειώνω, σημειώνομαι, θεμέλιο - θεμελιώνω, ύψος > υψώνω, θυμός - θυμώνω, κλειδί - κλειδώνω, σφήνα - σφηνώνω, πλάκα - πλακώνω,..
Παράγωγα από επίθετα: χαμηλός > χαμηλώνω, ψηλός > ψηλώνω, τυφλός > τυφλώνω,..
β) κατάληξη -εύω
Παράγωγα από ουσιαστικά: σημάδι > σημαδεύω, σκοπός - σκοπεύω, γύρος - γυρεύω, όνειρο - ονειρεύομαι, δούλος > δουλεύω..
Παράγωγα από επίθετα: στενός - στενεύω, δύσκολος > δυσκολεύω....
γ) Καταλήξεις -ίζω, -άζω, -ιάζω
Παράγωγα από ουσιαστικά: ελπίδα > ελπίζω, μέρος > μερίζω, αφρός - αφρίζω, σκούπα/ σκουπίδι - σκουπίζω, αρχή - αρχίζω, καλημέρα - καλημερίζω, σαράντα - σαραντίζω, κλαψούρης (κλαίω, έκλαψα) - κλαψουρίζω, πόρτα - εκ-πορτίζω.. δόξα - δοξάζω, γειτονιά - γειτνιάζω, πλαγιά > πλαγιάζω,..
Παράγωγα από επίθετα ή επιρρήματα: συχνός, συχνά > συχνάζω, αντίκρυ - αντικρίζω,... όμοιος > ομοιάζω, άδειος > αδειάζω,..
δ) Καταλήξεις -αίνω, -υνω
Παράγωγα από ουσιαστικά: ρύπος > ρυπαίνω, ανάσα > ανασαίνω..
Παράγωγα από επίθετα:
πράος - πραΰνω, φαιδρός - φαιδρύνω, λαμπρός > λαμπρύνω, οξύς > οξύνω, - βραδύνω, δι-ευθύνω, βαθύνω
μακρύς > μακρύνω ή μακραίνω, βαρύς > βαρύνω ή βαραίνω, φαρδύς > φαρδαίνω ή φαρδύνω, ,.....
ακριβός - ακριβαίνω, ζεστός > ζεσταίνω, θερμός > θερμαίνω,...
2. ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ
Α. ΟΥΔΕΤΕΡΩΝ
1. Ριζικά, με διάφορες έννοιες (τμήμα, προϊόν..):
_ι: μαλλί, σπαθί, τυρί, ψωμί..
-ας: τέρας, κέρας > κέρατο, πέρας, κρέας...
-ος: μέρος, θέρος, βέλος, τέλος, κράνος...
-ως: φάος-φώς, καθεστώς.. (συνηρημένα)
-ο: κενό, σύμφωνο…
2. Παράγωγα από ρήματα, φανερώνουν:
α) Το αποτέλεσμα ή το δημιούργημα (προϊόν) της ενέργειας.
-(μ)μα (από ρήματα σε -ω): γράφω -> γράμμα, κλάμα, τάμα..
-εμα (από ρήματα σε -ευω): κλαδεύω > κλάδεμα, κούρεμα, γιάτρεμα..
-ωμα (από ρήματα σε -ωνω): φορτώνω > φόρτωμα, ίσιωμα, σημείωμα...
-ημα (-ώ): κινώ > κίνημα, μιλώ > μίλημα, πατώ > πάτημα......
-ημα (αινω): μαθαίνω > μάθημα, παθαίνω > πάθημα.. ......
-υμα (-υω): μηνύω > μήνυμα, λύω > λύμα, καταλύω > κατάλυμα...
-σιμο (-ψιμο -ξιμο): στρώνω > στρώσιμο, χάσιμο, ψήσιμο, τρέχω, τρέξιμο, παύσιμο, σκάψιμο.. ...
-ητό: βογκώ > βογκητό, παραμιλητό, ξεφωνητό, ροχαλητό, αγκομαχητό...
-ίδι: στολίζω > στολίδι, σκουπίζω > σκουπίδι...
β) Το ίδρυμα ή την έδρα της ενέργειας (υπηρεσίας).
-τήριο, -τρο: εκπαιδεύω/ εκπαιδευτής > εκπαιδευτήριο, γυμναστήριο, δικαστήριο,.. θεάομαι /θεατής > θέατρο, κάνιστρο, άγκιστρο..
γ) Το όργανο της ενέργειας.
-τήρι: κλαδεύω > κλαδευτήρι, ξυπνητήρι, ψαλτήρι, σκαλιστήρι..
3. Παράγωγα από άλλα ουσιαστικά, φανερώνουν:
α) Το ίδρυμα ή την έδρα επαγγέλματος (υπηρεσίας):
-είο (τονισμένη) = απλά ιδρύματα: κουρέας > κουρείο, ιατρείο, γραφείο, Δασαρχείο ...
-ειο (άτονη) = ευαγή ιδρύματα: Ζάππας - Ζάππειο, Αβερώφειο..
-αδικο: ράφτης - ραφτάδικο (αντί: ραφείο), γαλατάδικο, ψαράδικο, .
-ιο: εστιάτορας - εστιατόριο, φύλακας - φυλάκιο..
-αριό: πλύστρα - πλυσταριό, σκουπιδαριό, καμπαναριό....
β) Το πλήθος (περιληπτικό):
-λό(γ)ι: άρχοντας - αρχοντολόι, συγγενολόι..
γ) Το μικρό ή χαϊδευτικό:
-ούδι: άγγελος > αγγελούδι
-ούλι: σάκος - σακούλι, κρυφτό - κρυφτούλι..
-άκι, -(αρ)ακι, (ουδ)άκι: αρνί - αρνάκι, ψαράκι, φυλλαράκι, αγγελουδάκι..
-αρι(ον): κριός - κριάρι, πάγκος - παγκάρι, γραμμάριο...
-ακι(ον): δρόμος - δρομάκι, παις - παιδάκι..
-ιδιο: κράτος - κρατίδιο, σφαίρα - σφαιρίδιο,...
δ) Το τμήμα
-ι(ον): αέρας - αέριο, όρος - όριο, κλάδος/α - κλαδί, σκάλα - σκαλί, σκαμνί,...
Β. ΑΡΣΕΝΙΚΩΝ
1) Παράγωγα από ρήματα:
α) Το πρόσωπο που ενεργεί, αναλύονται με το «αυτός,ή,ό που + ρήμα παραγωγής σε γ’ πρόσωπο ενεστώτα»:
-της: ψάλω > ψάλτης, ράβω > ράφτης, κόφτης, ναύτης...
-τής: κρίνω > κριτής, ανακριτής, υποκινητής..
-ευτής: πρα(γ)ματεύω > πραματευτής, χορευτής..
-ητής: μαθαίνω > μαθητής, ποιώ > ποιητής, τηλεφωνάω-τηλεφωνητής, απαιτητής, καταπατητής, εκδικητής,
-ήτης (από ρήματα σε -ώ): κυβερνώ > κυβερνήτης, πλανήτης...
-ωτής (από ρήματα σε -ωνω): διορθώνω > διορθωτής, θεμελιωτής, λυτρωτής..
-ιστής (από ρήματα σε -ιζω, -ω): θερίζω > θεριστής, δικαστής, τραγουδιστής..
-υ(ν)της(από ρήματα σε -υω): διευθύνω > διευθυντής, ιδρύω > ιδρυτής, μηνυτής..
-ντής (-αινω): λιπαίνω > λιπαντής, υφαίνω > υφαντής..
-έας -ιάς: κουρεύω > κουρέας, γραφέας (γραφιάς), ιππέας, γραμματέας, διανομέας..
-ηρας: καλώ > κλητήρας, κρατώ > κρατήρας,...
-(ά)τορας: συμβουλεύω > συμβουλάτορας, εισπράττω - εισπράκτορας διδάκτορας,..
β) Το μέσο ή όργανο της ενέργειας, αναλύονται με το «αυτός,ή,ό που/με το οποίο+ ρήμα παραγωγής σε ενεστώτα»: :
-ός: τρέχω > τροχός, τρέφω > τροφός, πέμπω > πομπός,..
-τήρας, -τήρι: κλαδεύω > κλαδευτήρι ή κλαδευτήρας, κινητήρας, καταβρεχτήρας,..
γ) Ο τόπος ενέργειας, αναλύεται με το «εκεί που + ρήμα παραγωγής σε ενεστώτα»:
-τήριο: εκπαιδεύω - εκπαιδευτήριο, γυμναστήριο, δικαστήριο....
δ) Το αποτέλεσμα της ενέργειας, αναλύονται με το «αυτό που + ρήμα παραγωγής σε αόριστο ή παρακείμενο»: :
-ος: λέγω > λόγος, φέρω > φόρος, τρέμω > τρόμος, κατέχω > κάτοχος,..
&
-μός: πνίγω > πνιγμός, κραδαίνω > κραδασμός, χάνω > χαμός, διωγμός, παλμός....
-ωμός (-ωνω): λυτρώνω - λυτρωμός.
2) Παράγωγα από ουσιαστικά, φανερώνουν:
α) Νοοτροπία ή ιδεολογία:
-ισμός: Χριστιανός > Χριστιανισμός, Έλληνας > ελληνισμός, άνθρωπος - ανθρωπισμός, εγώ - εγωισμός, αθλητισμός..
β) Τον οπαδό ιδεολογίας ή νοοτροπίας:
-ιστής: Βούδας > βουδιστής, ελληνιστής, ανθρωπιστής, εγωιστής..
γ) Χαϊδευτικά:
-άκης: κόσμος > κοσμάκης, Γιώργος - Γιωργάκης..
-άκος: δρόμος > δρομάκος, γεροντάκος,..
-ούλης: παππούς > παππούλης, αδελφούλης..
-ισκος: σατράπης > σατραπίσκος, θαλαμίσκος, κολπίσκος
δ) Περιεκτικά:
-(ι)ώνας: άχερα > αχερώνας, ελαιώνας, περιστερώνας, καλαμιώνας..
-ιάς: πεύκο > πευκιάς, πλατανιάς..
ε) Επαγγελματία ή χειριστή
-ας: ψάρια - ψαράς, γάλα(τα) - γαλατάς, σίδερα - σιδεράς..
-άριος: αποθήκη - αποθηκάριος, βιβλιοθήκη - βιβλιοθηκάριος..
-τζής: κουλούρια - κουλουρτζής, παλιατζής, ταξιτζής..
-ιας: εισόδημα - εισοδηματίας, κτήματα - κτηματίας...
-(ι)άρης: λύρα > λυράρης, βάρκα > βαρκάρης, σκουπιδιάρης..
Αρσενικά & θηλυκά
Μεγενθυτικά:
-άρα, -αρού: φέτα > φετάρα κοιλιά > κοιλάρα, χορευτής > χορευταρού..
-αρος, -αράς: παιδί > παίδαρος ή παιδαράς, κοιλαράς, χορευταράς,...
Πατριδωνυμικά:
-ος, -ίδα: Γαλλία > Γάλλος, Γαλλίδα, Ιταλία - Ιταλός, Ιταλίδα,....
-ίτης, -ίτισσα: Αράχοβα > Αραχωβίτης, Πολίτης, Πολίτισσα, Ανατολίτης..
-αϊτης -ίτισσα,: Μοριάς > Μοραΐτης, Μοραΐτισσα, Χρυσαίτης...
-ιάτης, -ιάτισα: Μάνη> - Μανιάτης, Μανιάτισσα, Μυκονιάτης..
-(ι)ωτης, -ώτισσα: Ηπειρώτης, Σουλιώτης, Γιαννιώτης, Γιαννιώτισσα..
-ινός,ανός: Ζακυνθ-ινός, -νιά., Πρεβεζάνος, -άνα, Αφρικανός, ή Αμερικανός, -ή...
-ιός,ιά, -ιος,ια: Θεσσαλονικ-ιός,ιά, Αιγύπτ-ιος,ια, Λημνιός, Μυτιλην-ιός,ιά.,
-αιος,α: Αθήνα > Αθηναίος, Αθηναία, Θηβαίος, Κερκυραίος..
-εζος,εζα: Βιέννη > Βιεννέζος, Κινέζος, Κινέζα, Μαλτέζος, Δανέζα..
,.....................
Επώνυμα:
-ίδης,η (Πόντος): μέλισσα > Μελισσίδης, Κωνσταντινίδης, Κρονίδης..
-ακης,η (Κρήτη): Κυριάκος > Κυριακάκης,η, Κασάπης > Κασαπάκης,.....
-άκος,-άκου/-όγκονας,α (Μάνη): Πέτρος > Πετράκος, Δήμος > Δημακάκος, Δημαρόγκονας..
-όπουλος, -οπούλου (Μωριάς): Μανώλης > Μανωλόπουλος, Δημόπουλος, Δημοπούλου..
,............
Το σχετικό (έχοντα σχέση):
-ώτης,ώτισσα: θίασος > θιασώτης, στρατός - στρατιώτης, πατρίς - πατριώτης..
-ίτης,ίτισσα: τέχνη > τεχνίτης, μέση > μεσίτης, τραπεζίτης, πολίτης.
Γ. ΘΗΛΥΚΩΝ
1) Παράγωγα από ρήματα, φανερώνουν:
α) Την ενέργεια ή την κατάσταση:
Ι) Από τον ενεστώτα ενεργητικής φωνής:
-η: γράφω > γραφή, τέμνω - τομή, νέμω - νομή, μετέχω - μετοχή, εξέχω - εξοχή,..
-α: φέρω > φορά, φόρα, ανασαίνω - ανάσα, παστρεύω - πάστρα..
-εία ( από ρήματα σε -ευω): λατρεύω > λατρεία, πορεύομαι- πορεία, θεραπεία, βασιλεία, δουλεία..
-ειά (από ρήματα σε -ευω): δουλεύω > δουλειά, γιατρεύω - γιατρειά..
-εια (από ρήματα σε -ώ): βοηθώ > βοήθεια, προσπαθώ > προσπάθεια, ωφέλεια..
-ία (από ρήματα σε -ώ): (ο)μιλώ - ομιλία > μιλιά, βαθμολογώ - βαθμολογία...
ΙΙ) Από τον αόριστο ενεργητικής φωνής:
-ση, ξη, -ψη: λάμπω > λάμψη, βράση, φύλαξη, τάξη, σκέψη..
-ωση (από ρήματα σε -ωνω): βεβαίωση, δικαίωση, δήλωση ..
-ηση (από ρήματα σε -ώ): κυβερνάω > κυβέρνηση, γέννηση, κίνηση,..
-ιση (από ρήματα σε -ιζω): διαφημίζω > διαφήμιση, καθίζηση..
-υση από ρήματα σε ( -ύω): λύ(ν)-ω > λύση, φύση, μήνυση, ίδρυση...
-οιση (από ρήματα σε -οω): αθρόω > άθροιση
β) Το όργανο ενέργειας:
-ιδα: γράφω - γραφίδα, λαμβάνω - λαβίδα..
-αλα: κρεμώ - κρεμάλα, φουσκώνω - φουσκάλα,..
2) Παράγωγα από επίθετα, φανερώνουν την ποιότητα ή ιδιότητα:
-εια (άτονη, από επίθετα σε -ης): αληθής > αλήθεια, ευγενής > ευγένεια, διάρκεια...
-ία (με τόνο, από επίθετα σε -ος): κακός > κακία, φίλος > φιλία, σοφός > σοφία....
-α, -η: αλμυρά - αλμύρα, γλυκά - γλύκα, ζεστή - ζέστη, θερμή - θέρμη..
-αδα: σκληρός > σκληράδα, νοστιμάδα, αγριάδα, μονός - μονάδα...
-ίλα: πικρός - πικρίλα, άσπρος - ασπρίλα, ξινός - ξινίλα...
-οσύνη: δίκαιος > δικαιοσύνη, καλοσύνη, αγιοσύνη...
-ότητα: αθώος > αθωότητα, ορθότητα, βεβαιότητα,..
-υτητα: γλυκύς > γλυκύτητα, οξύς - οξύτητα, βαρύτητα, ταχύτητα..
& από ουσιαστικά:
-ότητα: εχθρός > εχθρότητα, μητρότητα, ποσότητα,...
3) Παράγωγα από άλλα ουσιαστικά, φανερώνουν:
α) Το θηλυκό αρσενικού (ή ανδρωνυμικό):
-αινα: Γιώργης - Γιώργαινα, Τζαβέλας - Τζαβέλαινα...
δράκος - δράκαινα, λέων - λέαινα, λύκος - λύκαινα, ...
β) Χαϊδευτικό - υποκοριστικό:
-ίτσα: Ελένη - Ελενίτσα γατίτσα, κλωστίτσα,...
-ούδα, -ούλα: πλέξη - πλεξούδα, βρύση - βρυσούλα, μητερούλα, κορούλα....
γ) Περιεκτικό ή περιληπτικό:
-ουριά: κλέφτης > κλεφτουριά, λάσπη - λασπουριά, κουμπουριά,..
-ιά: πλατάνια > πλατανιά, καλαμιά, αμμουδιά,..
-ωνιά: χειμώνας > χειμωνιά, γειτονιά, συννεφιά, καλοκαιριά..
δ) Φυτό:
-ιά: αμύγδαλο - μυγδαλιά, κεράσια - κερασιά, αχλαδιά...
3. ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΕΠΙΘΕΤΩΝ
1) Παράγωγα από ρίζες, με διάφορες έννοιες (χαρακτήρα, χρώμα..)
-ος,η,ο: καλ-ός, σωστ-ός,.. άσπρ-ος, μαύρ-ος..
2) Παράγωγα από ουσιαστικά (αναλύονται σε εμπρόθετο ουσιαστικό: πέτρινος = από πέτρα, εμπύρετος = με πυρετό, μηνιαίος = κατά μήνα... ή με το «που είναι από/σαν/ε.. + ουσιαστικό παραγωγής: ξύλινος = που είναι από ξύλο..), φανερώνουν:
α) Πρώτη ύλη ή προέλευση:
-ένιος: ασήμι > ασημένιος, στάρι - σταρένιος, μπακιρένιος, μολυβένιος....
-ινος: μαλλί > μάλλινος, ξύλο - ξύλινος, πέτρα - πέτρινος..
-ίσιος,α,ο: αρνί > αρνίσιος, φιδίσιος, βαρελίσιος, βουνίσιος, παλικαρίσιος..
β) Χρώμα
-ής,ιά,ί: μέλι > μελής, στάχτη > σταχτής, ασημής, βυσσινής,..
-ινος,η,ο: πράσο(ν) > πράσινος, κίτρο > κίτρινος..
γ) Περιεχόμενο:
-άτος: αφρός > αφράτος, μελάτος, κρασάτος, δροσάτος...
δ) Πλησμονή (αφθονία)
-εινός: σκότος (το) > σκοτεινός, φως > φωτεινός, όρος > ορεινός...
-ηρός: τόλμη (η) > τολμηρός, λύπη > λυπηρός, οδύνη > οδυνηρός, νόσος > νοσηρός, ....
-ερός: δροσιά (η) > δροσερός, σκιά > σκιερός, φλόγα> φλογερός… φθόνος (ο) > φθονερός..
-ωδης,ης,ες: ευωδιά(η) > ευώδης, μυώδης (ο μυς), θορυβώδης (θόρυβος), αιματώδης (αίμα), κτηνώδης (κτήνος)...
-ηλός: απάτη (η) > απατηλός, υψηλός (το ύψος), σφρίγος > σφριγηλός,..
ε) Διάσταση, βάρος, μέγεθος (πλάτος, μήκος..):
-υς,ιά,ύ: φάρδος > φαρδύς, βαρύς, πλατύς, μακρύς..
στ) Εμφάνιση ή κατάσταση
-ίστικος: αγόρι > αγορίστικος, κορίτσι - κοριτσίστικος..
-ωπός: χαρά > χαρωπός, σκυθρωπός,...
-ωτός: αγκάθι > αγκαθωτός, μετάξι - μεταξωτός..
-(ι)άρης: πείσμα > πεισματάρης, κόκαλο - κοκαλιάρης..
-λέος: δίψα > διψαλέος, πειναλέος..
-ηλός, -ωλός: σιωπή > σιωπηλός, απατηλός, αμαρτωλός, πακτωλός, φειδωλός,......
-ερός: βροχή > βροχερός, φλόγα - φλογερός, δροσερός..
-ιος,α,ο: τιμή > τίμιος, λόγος - λόγιος, άθλιος, αιώνιος, μαραθώνιος, πλούσιος,...
-είος: άντρας > αντρείος, γυναίκα - γυναικείος..
ζ) Χρόνο ή περίοδο:
-άτικος: Μάιος > Μαγιάτικος, κυριακάτικος, χειμωνιάτικος, ανοιξιάτικος..
-ιαίος, -ήσιος: μήνας > μηνιαίος, ημερήσιος, ετήσιος
-ινός: φθινόπωρο - φθινοπωρινός, θερινός, καλοκαιρινός..
η) Τόπο ή χώρα:
-ικός: Γαλλία , Γάλλος > γαλλικός, θεσσαλικός, κρητικός, χωρικός,..
-ικος: Σούλι, Σουλιώτης > σουλιώτικος, ρουμελιώτικος..
-αιος,α: Θήβα > Θηβαίος,, Κερκυραίος,..
-ιακός: ήλιος > ηλιακός, σελήνη - σεληνιακός,..
-κός,ή,ό: καρδιά > καρδιακός, οικογενειακός,...
-ικος: γέρος > γέρικος, κλέφτικος, γύφτικος..
,.........................
3) Παράγωγα από ρήματα (αναλύονται με το «εκείνος που + ρήμα σε γ’ πρόσωπο»), φανερώνουν:
α) Εκείνος που παρέχει ή περιέχει ότι δηλώνει το ρήμα απ΄ όπου παράγονται:
-τός (α' συζυγία): γράφω > γραφτός, σφιγτός, σβηστός, ακουστός,, ανοιχτός,..
-ητός (β' συζυγία): ξυπνώ > ξυπνητός, κρατώ - ακράτητος, αγαπητός, ποθητός..
-ωτός (από τα σε -ώνω): καμαρώνω > καμαρωτός, αυλακωτός, απλωτός..
-ητικός, -ιστικός, -ετικός: ενοχλώ > ενοχλητικός, δροσίζω - δροσιστικός, παραπονιέμαι - παραπονετικός, ενεργώ - ενεργητικός, η,ο...
-ερός: θλίβω > θλιβερός, λάμπω - λαμπερός..
-ικός: καρτερώ > καρτερικός πειθαρχώ - πειθαρχικός..
-(η)τήριος: κινώ > κινητήριος, σώζω - σωτήριος..
-νος: σέβομαι > σεβνός > σεμνός, τέρπω > τερπνός..
β) Εκείνο που πρέπει να γίνει ότι δηλώνει το ρήμα απ' όπου παράγονται:
-ετέος: αφαιρώ > αφαιρετέος, διαιρετέος, μειώνω - μειωτέος, - προσθετέος..
γ) Εκείνος που μπορεί να γίνει ότι δηλώνει το ρήμα απ' όπου παράγονται:
-σιμος: κατοικώ > κατοικήσιμος, φα(γ)ώνομαι - φαγώσιμος..
4) Παράγωγα από άλλα επίθετα:
α) Χαϊδευτικά:
-ούλης: άσπρος > ασπρούλης, κοντός - κοντούλης..
-ούτσικος: ζεστός > ζεστούτσικος, μικρούτσικος, καλούτσικος
β) Εμφάνισης:
-ωπός: άγριος > αγριωπός, κοκκινωπός, πρασινωπός...
-ιδερός: μαύρος > μαυριδερός, ασπριδερός..
-ουλός: βαθύς > βαθουλός, παχουλός, μακρουλός..
5) Παράγωγα από επιρρήματα (αναλύονται με το «εκείνος που είναι + επίρρημα παραγωγής», φανερώνουν τόπο ή χρόνο:
-ινός,ή,ό: χθες > χθεσινός, κοντά > κοντινός, μακρινός, σημερινός, φετινός, τωρινός,
-ιανός: παρακάτω > παρακατιανός, αύριο > αυριανός..
4. ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ
Τα επιρρήματα παράγονται από μερικά επίθετα, αντωνυμίες, μετοχές και επιρρήματα με τις καταλήξεις:
-ως, -α: καλός > καλώς, καλά, διαρκής > διαρκώς, επόμενος > επομένως...
-ού: άλλος > αλλού, αυτός > αυτού
-θε: εδώ > εδώθε, εκεί > εκείθε, ολούθε, αλλούθε.....
Τα επιρρήματα παράγονται:
1) από την ονομαστική ενικού των αρσενικών επιθέτων και μετοχών με παράλειψη του άρθρου και κατάβαση του τόνου κατά μια συλλαβή, αν είναι προπαροξύτονα (τα επιρρήματα γράφονται με -ω για διάκριση): ο καλός ( = επίθετο) > καλώς (= επίρρημα), ο βόρειος (επίθετο) > βορείως (επίρρημα), ο επόμενος (= μετοχή) > επομένως (= επίρρημα). Ομοίως: υπογείως, κακώς, αεροπορικώς, ομολογουμένως, προηγουμένως, δικαιολογημένα/ -ως, ηθελημένα,....
2) από την ονομαστική πληθυντικού των ουδετέρων επιθέτων με παράλειψη μόνο του άρθρου: τα καλά (= επίθετο) > καλά (= επίρρημα). Ομοίως: βόρεια, ετήσια, βέβαια, καλύτερα, βορειότερα, άριστα,.....
3) με την κατάληξη -ως στα επίθετα σε -ης: o δυστυχής (δύστυχος η,ο = επίθετο) > δυστυχώς (= επίρρημα). Ομοίως: ευτυχώς, διαρκώς, διακαώς, συνεχώς, σαφώς...
4) από προθέσεις ή άλλα επιρρήματα: εν > εντός, εν + αντί > έναντι, εκ > εκτός, εξ > έξω, επί + άνω = επάνω, κατά > κάτω, ανά + μετά + εξ > αναμεταξύ, χωρίς > χώρια,..
εν ώρα > (ε)νωρίς, επί + έτος > εφέτος - φέτος, αντί + άκρη > αντίκρυ
όλη νύκτα > οληνυκτίς, απόβραδο > αποβραδίς, κοντολογίς,...
5) από πλάγιες πτώσεις (της αρχαίας ελληνικής): του χρόνου, τ(η) + ώρα > τώρα, τη ημέρα = τήμερα > σήμερα, εξ ίσου > εξίσου, επί ίσης > επίσης...
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15ο
Η ΑΞΙΑ & Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ
ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ & ΓΡΑΦΗΣ
<< Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ & ΓΡΑΦΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΗΜΕΣ ΤΗΣ Ε.E. >>
1. Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ & ΓΡΑΦΗΣ
1. Η ελληνική γλώσσα και η ελληνική γραφή δεν είναι μόνο από τις παλιότερες του κόσμου και της Ευρώπης, όπως μαρτυρούν τα γραπτά τους μνημεία, αλλά είναι και η γλώσσα και η γραφή της έκφρασης του ανθρώπινου πνεύματος στις πρώτες μεγάλες στιγμές της δημιουργίας του.
2. Το ελληνικό αλφάβητο είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την παγκόσμια γραφή και πολιτισμό, όχι μόνο γιατί χρησίμευσε να καταγράψει την πιο καλλιεργημένη και φιλοσοφημένη σκέψη του αρχαίου κόσμου, που σήμερα μας καθοδηγεί, όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο γλωσσολόγος Charles Higounet, αλλά και γιατί πάνω σ΄ αυτό στηρίζεται όχι μόνο η νέα ελληνική γραφή, αλλά και μια σειρά άλλων γραφών, όπως οι γραφές με λατινικούς χαρακτήρες (αγγλική, ιταλική, γαλλική, γερμανική κ.α.), οι σλαβικές γραφές (βουλγαρική, ρωσική κ.α.) κ.α., όπως θα δούμε πιο κάτω, άρα το μεγαλύτερο ποσοστό των σημερινών γραφών..
3. Η ελληνική γλώσσα είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την παγκόσμια γλώσσα και πολιτισμό, όχι μόνο γιατί χρησίμευσε να εκφράσει την πιο καλλιεργημένη και φιλοσοφημένη σκέψη του αρχαίου κόσμου, αλλά και γιατί πάνω της στηρίζεται όχι μόνο η νέα ελληνική γλώσσα, αλλά και μια σειρά άλλων, όπως η λατινική και οι καλούμενες λατινογενείς γλώσσες (ιταλική, αγγλική, γαλλική κ.α.). Δεν υπάρχει γλώσσα σήμερα που να μην έχει ελληνικές λέξεις και γι αυτό και δικαίως πολλοί τη θεωρούν ως τη μητρική γλώσσα των άλλων. Μεταφράζοντας οι άλλοι λαοί τα αρχαία ελληνικά επιστημονικά, λογοτεχνικά κ.τ.λ. συγγράμματα μετέφεραν στις γλώσσες τους εκτός από το ελληνικό πνεύμα και πάρα πολλές ελληνικές λέξεις. Αμέτρητες είναι οι διεθνείς ελληνικές λέξεις. Η διεθνής αγγλική γλώσσα, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί σήμερα πάνω από 50.000 λέξεις, όπως υπολογίζεται, ελληνικής καταγωγής, όπως οι: Ευρώπη - Europe, αλφάβητο - alphabet, Γραμματική- Grammar, συλλαβή - syllabus, γράμμα - grammar, δίφθογγοι - diphthongs, Άγγελος- Angel, Βίβλος- Bible, Βιβλιογραφία- Bibliography, Κύβος- Cube, Διάλογος- Dialogue, Εθνικός-Ethnic, Φαντασία- Fantasy, Γεωγραφία- Geography, Ιστορία - History, Είδωλο- Idol, Χιλιόμετρο- Kilometer…
4. Η ελληνική γλώσσα και η ελληνική γραφή είναι αυτές που γέννησαν και ανέπτυξαν τις επιστήμες και τις τέχνες. Ανακαλύπτοντας οι Έλληνες πρώτοι το απλό, όμως τέλειο ελληνικό σύστημα γραφής, όπως θα δούμε πιο κάτω, επομένως έχοντας τη δυνατότητα όχι μόνο να αποταμιεύουν άνετα την εμπειρία τους, αλλά και να τη μελετούν στη συνέχεια, πέρασαν πρώτοι στα γράμματα, στις τέχνες και στις επιστήμες: Όμηρος, Ησίοδος, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ηράκλειτος, Δημόκριτος Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης,....
Τα πρώτα κείμενα Μαθηματικών, Φυσικής, Αστρονομίας, Νομικής, Ιατρικής, Ιστορίας, Γλωσσολογίας κ.τ.λ. γράφτηκαν στην ελληνική γλώσσα και γραφή. Τα πρώτα θεατρικά έργα, καθώς και τα βυζαντινά λογοτεχνικά έργα έχουν γραφτεί στην ελληνική γλώσσα.
5. Η ελληνική γλώσσα και ελληνική γραφή έγιναν διεθνείς πρώτες επί Μεγάλου Αλέξανδρου και Ελληνιστικών χρόνων.Επίσης ήταν διεθνείς και επί Ρωμαϊκής και Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ενώ πολλοί Ρωμαίοι έρχονταν στην Αθήνα, για να μάθουν ελληνικά.
6. Η ελληνική γλώσσα και ελληνική γραφή είναι αυτές με τις οποίες γράφτηκαν - διαδόθηκαν οι μεγαλύτερες θρησκείες του κόσμου. Δηλαδή αυτή των θεών του Ολύμπου και η Χριστιανική (της Καινής Διαθήκης). Οι περισσότεροι Απόστολοι: Παύλος, Ιωάννης, Λουκάς..... όπως και πολλοί άλλοι Εβραίοι είχαν ελληνική μόρφωση και ήταν γνώστες της ελληνικής γλώσσας και γραφής και γι' αυτό έγραψαν τα Ευαγγέλια κατ’ ευθείαν στην ελληνική με σκοπό να γίνουν γνωστά σε όλο τον κόσμο.
Επίσης η Παλαιά Διαθήκη έγινε γνωστή στον κόσμο μετά από τη μετάφρασή της από τους Ο’ στην ελληνική.
7. Η ελληνική γλώσσα και ελληνική γραφή είναι αυτές που βοήθησαν στην αποκρυπτογράφηση πολλών αρχαίων γραφών. Αυτό έγινε, επειδή επί μεγάλου Αλεξάνδρου και εξής η ελληνική γλώσσα και η ελληνική γραφή ήταν διεθνείς και πολλές πινακίδες τότε είχαν γραφεί δίγλωσσα, όπως π.χ. η στήλη της Ροζέτας με ελληνικά και αιγυπτιακά, η επιγραφή Ράμπαδ στο Alep με ελληνικά, συριακά και αραβικά, η επιγραφή Αρράν στο Αουράν με ελληνικά και Αραβικά.
Σχετικά με την αξία της ελληνικής γλώσσας:
1) O Κικέρων είπε πως αν μιλούσαν οι θεοί θα χρησιμοποιούσαν την Ελληνική Γλώσσα.
2) O Γερμανός Γκαίτε είπε ότι άκουσε το Ευαγγέλιο σε διάφορες γλώσσες, όμως, όταν το άκουσε στην Ελληνική του φάνηκε πως παρουσιάστηκε το φεγγάρι στον έναστρο ουρανό.
3) Ο Γάλλος Ακαδημαϊκός και ποιητής Claude Fauriel (Κλαύδιος Φωριέλ, 1772-1844) είπε ότι η ελληνική γλώσσα συγκεντρώνει τον πλούτο και την ομοιογένεια της Γερμανικής, τη σαφήνεια της Γαλλικής, τη λυγεράδα της Ισπανικής και τη μουσικότητα της Ιταλικής.
4) Η διάσημη τυφλή Αμερικανίδα συγγραφέας Ελεν Κέλλερ παρομοίασε τη μέσω της Ελληνικής Γλώσσας τελειότητα της εκφράσεως της ανθρώπινης σκέψεως με το τελειότερο των μουσικών οργάνων, το βιολί.
5) Η Γαλλίδα συγγραφέας και ακαδημαϊκός Μargarite Yourceyar είπε: Αγάπησα αυτή τη γλώσσα την ελληνική για την εύρωστη πλαστικότητά της, που η κάθε της λέξη πιστοποιεί την άμεση και διαφορετική επαφή της με τις αλήθειες και γιατί ό,τι έχει λεχθεί καλό από τον άνθρωπο, έχει ως επί το πλείστον λεχθεί σ’ αυτή τη γλώσσα.
6) Ο ποιητής και ακαδημαϊκός Βρεττάκος είπε: Όταν πεθάνω και πάω στους ουρανούς θα μιλήσω στους αγγέλους ελληνικά, γιατί αυτοί δε γνωρίζουν άλλη γλώσσα από τη γλώσσα της μουσικής.
7) Ο Γερμανός ποιητής, ιστορικός και φιλόσοφος Schiller είπε: Καταραμένα Έλληνα, τα βρήκες όλα, φιλοσοφία, γεωμετρία, φυσική, αστρονομία’ τίποτε δεν άφησε για μας.
Και κατόπιν όλων αυτών, η ελληνική γλώσσα και η ελληνική γραφή πρέπει να τύχουν της παγκόσμιας προσοχής και προστασίας.
Αγγλικός λόγοι στα ελληνικά
Ο πρώην πρωθυπουργός και καθηγητής Ξενοφών Ζολώτας είχε εκφωνήσει δύο λόγους στην Ουάσιγκτον (στις 26 Σεπτεμβρίου 1957 και στις 2 Οκτωβρίου 1959), οι οποίοι έμειναν μνημειώδεις (από το διεθνή τύπο χαρακτηρίστηκε «Γλωσσικός Άθλος - Glossic Athlos!»). Αιτία ως προς αυτό δεν ήταν μόνο το περιεχόμενό τους αλλά και η γλώσσα τους. Υποτίθεται ότι η γλώσσα των λόγων ήταν η αγγλική. Κατ' ουσία όμως, με την αφαίρεση λίγων συνδέσμων, άρθρων και προθέσεων η γλώσσα είναι η Ελληνική. Το ακροατήριό του αποτελούσαν οι σύνεδροι της Διεθνούς Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης και δεν αντιμετώπισαν τότε κανένα πρόβλημα στην κατανόηση του προφορικού κειμένου που ανέγνωσε ο Έλληνας καθηγητής.
O λόγοs της 26 Σεπτεμβρίου 1957
kyrie
"I eulogise the archons of the Panethnic Thesaurus and the Ecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms, methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with Hellas. With enthusiasm we dialogue and synagonize at the synods of our didymous organizations in which polymorphous economic ideas and dogmas are analyzed and synthesized. Our critical problems such as the nÔmismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is characteristic of our epoch. But, to my thesis, we have the dynamism to program therapeutic practises as a prophylaxis from chaos and catastrophe. In parallel, a panethnic unhypocritical economic ethnergy and charmonization in a democratic climate is basic. I apologize for my ecentric monologue. I emphasize my eucharisties to you, Kyrie, to the eugenic and generous American ethnos and to the organizers and the protagonists of this amphictiony and the gastronomic symposia."
O λόγοs της 2ας Οκτωβρίου 1959
Kyrie,
It is Zeus' anathema on our epoch and the heresy of our economic method and policies that we should agonize the Skylla of numismatic plethora and the Charybdis of economic anaemia.
It is not my idiosyncracy to be ironic or sarcastic but my diagnosis would be that politicians are rather cryptoplethorists.
Although they emphatically stigmatize numismatic plethora, they energize it through their tactics and practices.
Our policies should be based more on economic and less on political criteria. Our gnomon has to be a metron between economic strategic and philanthropic scopes.
In an epoch characterized by monopolies, oligopolies, monopolistic antagonism and polymorphous inelasticities, our policies have to be more orthological, but this should not be metamorphosed into plethorophobia, which is endemic among academic economists.
Nomismatic symmetry should not antagonize economic acme. A greater harmonization between the practices of the economic and nomismatic archons is basic.
Parallel to this we have to synchronize and harmonize more and more our economic and nomismatic policies panethnically.
These scopes are more practicable now, when the prognostics of the political end economic barometer are halcyonic.
The history of our didimus organization on this sphere has been didactic and their gnostic practices will always be a tonic to the polyonymous and idiomorphous ethnical economies. The genesis of the programmed organization will dynamize these policies.
Therefore, I sympathize, although not without criticism one or two themes with the apostles and the hierarchy of our organs in their zeal to program orthodox economic and nomismatic policies.
I apologize for having tyranized you with my Hellenic phraseology.
In my epilogue I emphasize my eulogy to the philoxenous aytochtons of this cosmopolitan metropolis and my encomium to you Kyrie, the stenographers.
Κύριοι,
Είναι "Διός ανάθεμα" στην εποχή μας και αίρεση της οικονομικής μας μεθόδου και της οικονομικής μας πολιτικής το ότι θα φέρναμε σε αγωνία την Σκύλλα του νομισματικού πληθωρισμού και τη Χάρυβδη της οικονομικής μας αναιμίας.
Δεν είναι στην ιδιοσυγκρασία μου να είμαι ειρωνικός ή σαρκαστικός αλλά η διάγνωσή μου θα ήταν ότι οι πολιτικοί είναι μάλλον κρυπτοπληθωριστές.
Αν και με έμφαση στιγματίζουν τον νομισματικό πληθωρισμό, τον ενεργοποιούν μέσω της τακτικής τους και των πρακτικών τους.
Η πολιτική μας θα έπρεπε να βασίζεται περισσότερο σε οικονομικά και λιγότερο σε πολιτικά κριτήρια.
Γνώμων μας πρέπει να είναι ένα μέτρο μεταξύ οικονομικής στρατηγικής και φιλανθρωπικής σκοπιάς.
Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από μονοπώλια, ολιγοπώλια, μονοπωλιακό ανταγωνισμό και πολύμορφες ανελαστικότητες, οι πολιτικές μας πρέπει να είναι πιο ορθολογιστικές, αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μεταμορφώνεται σε πληθωροφοβία, η οποία είναι ενδημική στους ακαδημαϊκούς οικονομολόγους.
Η νομισματική συμμετρία δεν θα έπρεπε να ανταγωνίζεται την οικονομική ακμή. Μια μεγαλύτερη εναρμόνιση μεταξύ των πρακτικών των οικονομικών και νομισματικών αρχόντων είναι βασική.
Παράλληλα με αυτό, πρέπει να εκσυγχρονίσουμε και να εναρμονίσουμε όλο και περισσότερο τις οικονομικές και νομισματικές μας πρακτικές πανεθνικώς. Αυτές οι θεωρήσεις είναι πιο εφαρμόσιμες τώρα, όταν τα προγνωστικά του πολιτικού και οικονομικού βαρομέτρου είναι αλκυονίδων ημερών αίθρια.
Η ιστορία της δίδυμης οργάνωσης σε αυτήν την σφαίρα είναι διδακτική και οι γνωστικές τους εφαρμογές θα είναι πάντα ένα τονωτικό στις πολυώνυμες και ιδιόμορφες εθνικές οικονομίες. Η γένεση μιας προγραμματισμένης οργάνωσης θα ενισχύσει αυτές τις πολιτικές.
Γι' αυτόν το λόγο αντιμετωπίζω με συμπάθεια, αλλά όχι χωρίς κριτική διάθεση, ένα ή δύο θέματα με τους αποστόλους της ιεραρχίας των οργάνων μας στον ζήλο τους να προγραμματίσουν ορθόδοξες οικονομικές και νομισματικές πολιτικές.
Απολογούμαι που σας τυράννησα με την ελληνική μου φρασεολογία.
Στον επίλογό μου δίνω έμφαση στην ευλογία μου, προς τους φιλόξενους αυτόχθονες αυτής της κοσμοπολίτικης μητρόπολης καθώς και το εγκώμιό μου προς εσάς, κύριοι στενογράφοι.
2. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΕΙΝΑΙ Η ΠΙΟ ΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ Η ΠΙΟ ΕΥΚΟΛΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Α. Το ψεύδος της φθογγικής γραφής και της δύσκολης ελληνικής γραφής
1. Σύμφωνα με μερικούς νέους γλωσσολόγους το ελληνικό αλφάβητο και η ελληνική γραφή πρέπει να αντικατασταθούν με το λατινικό αλφάβητο και λατινική γραφή, επειδή στην ελληνική γραφή υπάρχουν τα ομόφωνα γράμματα: ο & ω, ε & αι…. που είναι φοβερά δύσκολο να θυμάται κάποιος ποια λέξη γράφεται π.χ. με το ο και ποια με το ω, ποια με το ε και ποια με το αι….
2. Σύμφωνα με μερικούς παλιούς ξένους γλωσσολόγους (Έρασμο, Saussure κ.α.), τα διάφορα μαθησιακά προβλήματα (δυσλεξία, αναλφαβητισμός κ.τ.λ.) οφείλονται στη δυσκολία εκμάθησης που απαιτούν οι σημερινές γραφές, ελληνική και αυτή με λατινικούς χαρακτήρες (αγγλική, γαλλική, ολλανδική κ.α.), λόγω ιστορικής γραφής και ως απ΄ αυτό προτείνουν την κατάργησή τους και καθιέρωση μιας νέας γραφής που να έχει μόνο τόσα γράμματα όσοι και οι φθόγγοι, ώστε να μην είναι δύσκολη η εκμάθηση ενός συστήματος γραφής.
Για την ελληνική γραφή λένε ότι εκεί υπάρχουν τα ομόφωνα γράμματα: ο & ω, ε & αι…. που είναι δύσκολο να θυμάται κάποιος ποια λέξη γράφεται π.χ. με το ο και ποια με το ω, ποια με το ε και ποια με το αι…
Για τις γραφές με λατινικούς χαρακτήρες λένε ότι εκεί οι λέξεις, ενώ προφέρονται αλλιώς γράφονται, αλλιώς ( πρβλ π.χ. η αγγλική λέξη με προφορά «αϊντίa» γράφεται idea, ενώ αυτή η καταγραφή μας δείχνει προφορά «ιντέα») με αποτέλεσμα και τη σωστή προφορά να μην υποδείχνουμε και να απαιτείται ο μαθητής να αποστηθίσει μια-μια την γραφή των λέξεων, επομένως κάτι πάρα πολύ δύσκολο κ.τ.λ.
Ωστόσο η άποψη αυτή έχει τα εξής λάθη:
α) Αν γράφουμε τις λέξεις μόνο φθογγικά, δηλαδή χωρίς τα ομόφωνα ω, η, υ…, δε θα είναι δυνατόν να διακρίνονται οι ομόηχες λέξεις στα λεξικά, πινακίδες και σε μη τέλεια συντακτικά έγγραφα, πρβλ π.χ.: «κλίσι» = κλήση & κλίση, «αφτί» = αυτοί & αυτή & αυτί.. Οι κριτικοί είπαν να μη γίνει αυτό & Οι Κρητικοί είπαν να μη γίνει αυτό…
β) Η ελληνική γραφή δεν είναι ιστορική (βλέπε και στο βιβλίο «Ψεύδη – αίσχη για την ελληνική γλώσσα και γραφή», Α. Κρασανάκη) παρά μόνο οι γραφές με λατινικούς χαρακτήρες (αγγλική, γαλλική, ολλανδική κ.α.), άρα αυτές είναι δύσκολες στην εκμάθησή τους και αυτές θέλουν κατάργηση πρβλ π.χ., ελληνικά: ιδέα, Ευρώπη, τιτάν… = αγγλικά: idea, Europe, titan…
Στην ελληνική γραφή οι λέξεις καταγράφονται και μάλιστα μετά μεγάλης ευκολίας όπως ακριβώς προφέρονται και συνάμα ανάλογα με την ετυμολογία τους χρησιμοποιώντας με κανόνες τα ομόφωνα γράμματα: ο & ω, η & ι & υ…, ώστε να έχουμε βοήθεια και στην κατανόησή τους (εύρεση ετυμολογίας) και διάκριση των ομοήχων, πρβλ π.χ.: καλώ & καλό, καλοί & καλεί & καλοί…
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΜΕ ΤΙΣ ΛΑΤΙΝΟΓΕΝΕΙΣ
Παρατηρώντας τις σημερινές γραφές με λατινικούς χαρακτήρες (αγγλική, γαλλική,...) βλέπουμε ότι εκεί οι λέξεις γράφονται άλλες, ως έχουν φθογγικά με το λατινικό αλφάβητο και οι υπόλοιπες, ως εξής:
1) Οι λέξεις που προέρχονται από την ελληνική και λατινική γραφή γράφονται όπως έχουν εκεί (φωτογραφικά), δηλαδή ιστορικά, άσχετα αν εκεί μπορεί και να προφέρονται κάπως αλλιώς, πρβλ:
ελληνική: πρόβλημα, τιτάν(ας), Γεωργία, Ευρώπη, ιδέα, τυπώ(νω), Ολυμπία, φιλοσοφία, τηλέφωνο......
& αγγλική: problem (“πρόμπλεμ»), titan(«ταϊταν»), Europe («γιούροπ»), idea («αϊντία»), type («τάϊπ»), Olympia, philosophy,telephone,...
ελληνική: ακ(τ)ίς, Γεωργιανός, Συριανός, Λατίνος...
& γαλλική: action («αξόν»), Georgien («ζεορζάν»), Syrien («σιριάν»), Latin («λατάν»)...
λατινική: cluba (κλούμπα -κλούβα), cupa (κούπα), America, pluς (πλους), imperial («ιμπέριαλ»), lina («λίνα»), douo > double(«ντουπλέ»)….
& αγγλική: club («κλάμπ»), cup («κάπ»), America, plus («πλας»), imperial («ιμπίριαλ»), line («λάϊν»), double ("ντάμπλ")….
2) Η λέξη που είναι ομόηχη με κάποια άλλη παίρνει επιπρόσθετα ένα γράμμα (τυχαίο ή σύμφωνα με τη σκέψη εκείνου που την καθιέρωσε γραφικά) και που, αν και γράφεται, δεν προφέρεται, πρβλ π.χ. την αγγλική λέξη John (προφορά «τζων»), όπου παίρνει το γράμμα h, επειδή στην εβραϊκή προφορά υπάρχει ο φθόγγος χ: Ιωάννης = Ιοχάναν.
γαλλική: grave (στον ενικό) & graves (στον πληθ.). Εδώ το -es δεν προφέρεται, αλλά μπαίνει για διάκριση του πληθυντικού από τον ομόηχο ενικό.
αγγλική: to & t(w)o & to(o), rit(e) & (w)rit(e) & ri(g)t(h).. Εδώ τα: w, o, w, e, g, h δεν προφέρονται, μπήκαν για διάκριση των ομόφωνων λέξεων.
Ομοίως: sent & cent & scent, pare & pair & pear, boy & buoy, no & know, sail & sale, grown & groan, fought & fort, war & wore, side & sighed, made & maid, night & knight, soared & surd, hole & whole, morning & mourning .....
3) Οι παράγωγες λέξεις γράφονται στο θέμα όμοια με τις πρωτότυπές τους, δηλαδή διατηρούν την ιστορική τους ορθογραφία, άσχετα αν καμιά φορά η προφορά της παράγωγης λέξης αλλάζει λόγω φθογγικού πάθους (συναίρεσης κ.α.), πρβλ π.χ. στην αγγλική την πρωτότυπη λέξη volcano ( προφορά «βολκέϊνουν», το α = εϊ) και την παράγωγη volcanic (προφορά «βολκανικ», το α = α). Ομοίως: athlete (“άθλιτ”) > athletic (“αθλέτικ”), busy (“μπάζι») > business (“μπίζνες»), day (“ντέι”) > Sanday (“σάντι”), live («λάϊβ») >living ("λίβινκ")…
Σημειώνεται ότι:
1) Η γραφή μιας λέξης με τον ως άνω τρόπο παραμένει στο χρόνο ακόμη και αν η προφορά της αλλάξει ή αν η λέξη λέγεται με δυο ή περισσότερες προφορές. Πρβλ π.χ. στην αγγλική που ενώ άλλοι λένε π.χ.: "δε λαντον, μπάτι, σον κόνερ, ουάτ..." και άλλοι "δι λόντον μπόντι, σιν κόνερι, χουάτ ή γουάτ..", ωστόσο και οι μεν και οι δε γράφουν ίδια, δηλ.: the London, body, Sean Coneri,what..
2) Στη γραφή αυτήν μια γραπτή λέξη μπορεί να προφέρεται αλλιώς σε μια γλώσσα και αλλιώς σε μια άλλη, πρβλ π.χ. τις λέξεις:BEAUTE = αγγλική προφορά «μπιούτι» και γαλλική «μποτέ».
3) Με την ελληνική ή λατινική ορθογραφία γράφονται και οι λέξεις άλλων γλωσσών (αραβικές, εβραϊκές.... ) που πέρασαν στις γραφές αυτές μέσω της ελληνικής ή της λατινικής, πρβλ:
ελληνικά: άλγεβρα, Εμμανουήλ, Δανιήλ....
= αγγλικά: Algebra, Emmanuel, Daniel....
4) Όλα τα πιο πάνω είναι και η αιτία που στις σημερινές γραφές με τους λατινικούς χαρακτήρες:
(1) Υπάρχει δυσαρμονία μεταξύ γραφής και προφοράς. Εδώ λέμε - προφέρουμε άλλα και άλλα γράφουμε ή άλλα βλέπουμε και άλλα προφέρουμε. Παρουσιάζεται το φαινόμενο για το ίδιο γράμμα να έχουμε πέντε, έξι κ.τ.λ. προφορές (να παριστά ακόμη και συλλαβές) και όχι μια, όπως στην ελληνική και λατινική. Παρέβαλε π.χ. στην αγγλική τις αγγλικές λέξεις go, one, on, come, to…, όπου το γράμμα Ο προφέρεται άλλοτε Ο, άλλοτε ΟΟΥ, άλλοτε ΟΥΑ, άλλοτε Α, άλλοτε ΟΥ… Ομοίως στις λέξεις: was (γουόζ),Αmerica (αμέρικα), hand (χέντ), table (τέϊμπλ).... το γράμμα a = εϊ = α = ε= ouo.. Ομοίως στις λέξεις: titan (ταϊτάν), prize (πράϊζ), girl (γκέρλ), pig (πιγκ), ability (αμπίλιτι)… το γράμμα i = αϊ = ι = ε… Ομοίως τα υπόλοιπα.
Στην αγγλική γραφή σε πολλές λέξεις τα γράμματα έχουν την ίδια προφορά που έχουν και τα αντίστοιχα λατινικά, π.χ.: Athens(άθενς), Italy (ίταλι)..... και στις άλλες, στις περισσότερες, τα ίδια γράμματα είναι αδύνατο να πεις ποια ακριβώς προφορά έχουν ή βγαίνει μόνο εάν ξέρεις η όλη λέξη πώς προφέρεται.
(2) "Ορθογραφία" είναι η δημιουργία για κάθε λέξη ενός ορισμένου "οπτικού ινδάλματος", το οποίο γι' αυτούς που ξέρουν από γραφή αποτελεί την "ιδεατή εικόνα" γραφής κάθε λέξης. Η ιδεατή αυτή εικόνα συνάπτεται στο νου του ομιλούντος προς την ακουστική "εικόνα, δηλ. προς τον τρόπο προφοράς μιας δεδομένης λέξεως, καθώς και προς τη σημασία της.
(3) Ο χρόνος που απαιτείται για την εκμάθηση της γραφής είναι τόσος, όσος χρειάζεται για να απομνημονεύσει ο μαθητής μια-μια τη γραφή όλων των λέξεων, επομένως κάτι πάρα πολύ δύσκολο και χρονοβόρο.
Φυσικά το να γράφεις τις λέξεις ως έχουν σε μια άλλη γραφή, κάτι ως γίνεται π.χ. στην αγγλική (που γράφει τις πιο πολλές λέξεις ως έχουν φωτογραφικά στη λατινική και ελληνική) είναι κάτι πολύ πιο δύσκολο από το να γράφεις τις λέξεις με τα ομόφωνα γράμματα: Ω & Ο, Η & Υ & Ι … και βάσει κανόνων, γιατί έτσι έχεις να θυμάσαι απλώς και μόνο λίγους κανόνες και όχι μια-μια την ορθή γραφή των λέξεων, αφού έτσι πρέπει να απομνημονεύσεις μια-μια την ορθή ιστορική γραφή των λέξεων.
(4) Δεν μπορεί κάποιος όχι μόνο να καταγράψει, αλλά και να υποδείξει οποιαδήποτε προφορά. Για να υποδειχθεί η σωστή πρ οφορά των λέξεων με λατινικούς χαρακτήρες στα διάφορα λεξικά – χρησιμοποιούνται παράλληλα τα καλούμενα φωνητικά σύμβολα(Phonetic symbols). Δηλαδή εδώ έχουμε μια γραφή ως βοηθητική μιας άλλης γραφής!!
Αυτά είναι και η αιτία που πολλοί (Saussure κ.α.) ζητούν την κατάργηση της γραφής με λατινικούς χαρακτήρες και την καθιέρωση μιας άλλης που να έχει τόσα γράμματα όσοι και οι φθόγγοι. Κάτι, όμως, που είναι λάθος, γιατί με τη γραφή αυτή δεν είναι δυνατόν να διακρίνουμε τις ομόηχες λέξεις. Η μόνη και η καλύτερη λύση είναι η καθιέρωση της ελληνικής γραφής ως διεθνούς.
ΤΑ PHONETICS & Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΓΡΑΦΗ
1. Στη λατινική γραφή, ως γνωστόν, οι λέξεις καταγράφονται όπως περίπου στην ελληνική, όμως με λιγότερη ορθογραφία. Δηλαδή και εδώ οι λέξεις γράφονται ως έχουν φθογγικά και συνάμα ως έχουν ετυμολογικά με τα ομόφωνα γράμματα: e & ae, i & y,m & mm…., πρβλ π.χ.: Γραικία - Graecia, Φοινίκη – Phoenicia, Γραμματική - Grammatica… Απλώς στη λατινική γραφή δεν υπάρχουν τα ορθογραφικά σημεία (τονικό σημάδι, απόστροφος κ.τ.λ.) και τα ομόφωνα γράμματα: Ω Η, ΕΙ, ΥΙ… επειδή οι Λατίνοι αντέγραψαν το ελληνικό αλφάβητο πριν επινοηθούν αυτά – ο λόγος και για τον οποίο η λατινική είναι εύκολη γραφή, όμως κατώτερης αξίας από την ελληνική. Στην ίδια γραφή δεν υπάρχουν και γράμματα για τους φθόγγους δ, γ, θ, επειδή οι φθόγγοι αυτοί δε συνηθίζονται και τόσο στη λατινική γλώσσα.
2. Οι σημερινές γραφές με λατινικούς χαρακτήρες, όπως η διεθνής σήμερα αγγλική, είναι ιστορικές γραφές και ως εκ τούτου:α) είναι δύσκολες στην εκμάθησή τους, β) δεν μπορούν να καταγράψουν πιστά τον προφορικό λόγο, γ) για να υποδείξουν τη πιστή προφορά μιας λέξης χρησιμοποιούν τα καλούμενα «PHONETICS SYMBOLS».
Ωστόσο τα σύμβολα αυτά είναι αφενός πάρα πολλά (κάπου 40 και αυτό συμβαίνει, επειδή οι ξένοι δεν έχουν καταλάβει ακόμη την αξία των ορθογραφικών σημείων (διαλυτικών, τονικού σημαδιού και αποστρόφου), άρα δύσκολα στην εκμάθησή τους και αφετέρου πιο εύκολη και πιο απλή λύση είναι η χρησιμοποίηση της ελληνικής γραφής, για τους εξής λόγους:
Α) Με μόνο τα 20 γράμματα του ελληνικού αλφάβητου, τα: α, ε, ο, ι, ου = u, τ, δ, θ, π, β, φ, κ, γ, χ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζυποδείχνουμε πιστότατα την προφορά (τους φθόγγους) των λέξεων, π.χ.: «καλό, ψιλί». Αυτός είναι και ο λόγος που πολλά ξένα λεξικά υποδείχνουν την προφορά των αγγλικών κ.α. λέξεων με ελληνικούς χαρακτήρες και τα ορθογραφικά σημεία (τονικό σημάδι, διαλυτικά κ.τ.λ.) και όχι με τα phonetics, γράφοντας π.χ. corrosive (προφορά: κορόουζιβ»…), body (μπόντι), dog (ντογκ)…
Β) Με τα κεφαλαία και μικρά γράμματα: Α(α), Β(β), Γ(γ)… , καθώς και με τα ομόφωνα γράμματα : Ο(ο) & Ω(ω), Η(η) & Ι(ι) & Υ(υ)…, βάσει κανόνων (γράφοντας π.χ. τα θηλυκά με –η, τα ουδέτερα με –ο,ι, τα ρήματα με –ω,ει.. κ.τ.λ.), υποδείχνουμε-καταγράφουμε και την πιστή προφορά και την ετυμολογία (μέρος λόγου, τύπο κ.τ.λ.) των λέξεων, άρα έτσι έχουμε και βοήθεια στην κατανόηση και διάκριση των ομοήχων, πρβλ π.χ.: καλό & καλώ, αγαθή & Αγαθή & αγαθοί, ψιλή & ψιλοί & ψηλοί & ψηλή…
Έτσι και π.χ. η προφορά της αγγλικής ομόφωνης λέξης «ράϊτ» (= write, right, rite) στην ελληνική γραφή θα γράφονταν είτε με διαφορετικό ομόφωνο γράμμα η κάθε μια, π.χ. << ράϊτ, ράητ, ράϋτ >> είτε με διαφορετικό τονικό σημάδι για κάθε περίπτωση και όχι με πρόσθεση τυχαίου γράμματος ή ιστορικά, δηλαδή (w)rite & ri(gh)t & rite.... όπως γίνεται στην αγγλική.
Γ) Με τα ορθογραφικά σημεία (τονικό σημάδι, απόστροφο κ.τ.λ.) υποδείχνουμε και τις τονισμένες και άτονες συλλαβές, την προφορά με συναίρεση, συνίζηση, έκθλιψη κ.τ.λ., πρβλ π.χ.: σ’ όλα & σε όλα & σόλα, κάλος & καλός & καλώς, καλώ, μία & μια, θείος & θεϊκός…
Επομένως η ελληνική γραφή είναι η μόνη που αξίζει να γίνει παγκόσμια και η επίσημη γραφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα, επειδή η ελληνική γραφή είναι και πανεύκολη και τέλεια, η παγκοσμιοποίησή της όχι μόνο θα μειώσει τάχιστα τον παγκόσμιο αναλφαβητισμό, αλλά θα αναπτύξει ακόμη περισσότερο τα γράμματα, τις επιστήμες και τις τέχνες’ τον παγκόσμιο πολιτισμό.
Β. Η ελληνική γραφή είναι η μόνη στον κόσμο που καταγράφει τις λέξεις όπως το μαγνητόφωνο και κάτι παραπάνω!
Η γραφή μπορεί να είναι μια πανάρχαια ανθρώπινη εφεύρεση, όμως εκείνοι που έκαναν το τελευταίο βήμα σ’ αυτήν και μάλιστα το σπουδαιότερο είναι οι Έλληνες με την επινόηση:
Α) Των κεφαλαίων: Α, Β, Γ… και μικρών γραμμάτων: α, β, γ…
Τα μικρά γράμματα: α, β, γ… δεν είναι για απλοποίηση («επισεσυρμένη γραφή») της γραφής, όπως λέγεται, αλλά επινοήθηκαν για να υποδείχνουν στον αναγνώστη ότι η λέξη που αρχίζει από τέτοιο γράμμα δεν εκφράζει κύριο πρόσωπο, αλλά κοινό, πρβλ π.Χ.: νίκη & Νίκη, κριτικός & Κρητικός, αγαθή & Αγαθή…
Τα κεφαλαία γράμματα: Α, Β, Γ… δεν είναι τα κανονικά γράμματα του ελληνικού αλφάβητου, όπως λέγεται, αλλά ομόφωνα με τα μικρά, γράμματα που επινοήθηκαν για να βοηθούν τον αναγνώστη στην υπόδειξη- διάκριση αφενός των προτάσεων ενός κειμένου (γράφοντας μ’ αυτά το πρώτο γράμμα κάθε πρότασης) και αφετέρου των κυρίων ονομάτων για διάκρισή τους από τα κοινά και τις κοινές λέξεις, πρβλ π.χ. νίκη & Νίκη, κόκκινος & κ. Κόκκινος…
Β) Των ορθογραφικών σημείων (= η απόστροφος, το τονικό σημάδι και τα διαλυτικά)
Τα ορθογραφικά σημεία (= τονικό σημάδι, απόστροφος κ.τ.λ.) δεν είναι σημεία που υποδείκνυαν προσωδία, όπως λέγεται, αλλά κάτι άλλο απλά των τονισμένων και άτονων συλλαβών, π.χ.: καλός, κάλος, έξοχη, εξοχή… καθώς και της προφοράς με συναίρεση, συνίζηση, έκθλιψη κ.τ.λ., π.χ.: σ’ όλα & σόλα, μία & μια, θεϊκός & θείος, έξοχη (επίθετο) & εξοχή (ουσιαστικό), σόλα (παπουτσιού) & σ’ όλα (έκθλιψη) = σε όλα, μία (δυο συλλαβές) & μια (μια συλλαβή με συνίζηση), θεϊκός (ασυναίρετα, το εϊ = δυο φθόγγοι) & θείος (συνηρημένα, το ει = ένας φθόγγος)). Ομοίως: ποίος & ποιος, πότε & ποτέ, σ’ όλα = σε όλα & σόλα, λίγα από όλα & λίγ’ απ όλα…
Γ) Των ομόφωνων φωνηέντων Ο(ο) & Ω(Ω), Ε(ε) & ΑΙ(αι), Η(η) & Υ(υ) & Ι(Ι)…
Τα γράμματα Η(η), Ω(ω), Υ(υ) δεν είναι γράμματα που παρίσταναν αρχαίους φθόγγους που σήμερα συνέπεσαν με τους Ι, Ο, όπως λέγεται, αλλά γράμματα που προέκυψαν από παραποίηση του σχήματος των Ι(ι), Ο(ο), με σκοπό να δημιουργηθούν τα ομόφωνα γράμματα: Ο(ο) & Ω(ω), Η(η) & Υ(υ) & Ι(ι) & ΟΙ(οι)… με τα οποία να γίνεται στη γραφή υπόδειξη του μέρους ή του τύπου κ.τ.λ. των λέξεων (γράφοντας π.χ. τα θηλυκά με –η, τα ουδέτερα με –ι κ.τ.λ.) και έτσι να έχουμε βοήθεια και στην κατανόηση των λέξεων και διάκριση των ομοήχων, πρβλ π.χ.: κουτί & κουτή & κουτοί, λύρα & λίρα.
Πιο απλά με τα ομόφωνα γράμματα: Ο(ο) & Ω(ω), Η(η) & Υ(υ) & Ι(ι)… υποδείχνουμε στην κατάληξη το μέρος λόγου ή τον τύπο του σημαινόμενου που φανερώνει η λέξη, γράφοντας π.χ.: με –ο,η,ι τον ενικό των πτωτικών: καλό, καλή, νίκη, τιμή, σύκο, φιλί,…, με –ω,ει τον ενικό των ρημάτων: καλώ, γελώ, τρέχω, σήκω, καλεί,…. (Ομοίως τα υπόλοιπα μέρη λόγου, γένη, αριθμοί κ.τ.λ.) και στο θέμα τη ρίζα ή την πρωτότυπη λέξη μιας παράγωγης, πρβλ π.χ. : κρίνω, κριτής > κριτικός (με –ι) & Κρήτη > Κρητικός (με η)…συν-μαθητής > συμμαθητής (με δυο μμ) & έμεινα (με ένα μ)… , ώστε ο αναγνώστης να έχει βοήθεια και στην κατανόηση των λέξεων και διάκριση των ομοήχων, πρβλ π.χ., φθογγικά: «ι παραγογί τις κρίτις», «ίνε ι αδελφί σου» = ορθογραφικά: Οι παραγωγοί της Κρήτης» & Η παραγωγή της Κρήτης. Είναι οι αδελφοί σου. & Είναι η αδελφή σου. Φθογγικά: "καλό, καλί, καλίς...." = ορθογραφικά: καλό, καλή, καλής, καλοί.....(με -ο,η,οι, αν μιλούμε για επίθετο) & καλώ, καλεί, καλείς..(με -ω,ει, αν μιλούμε για ρήμα)…
Ομοίως: αγαθή & Αγαθή & αγαθοί, ψιλή & ψιλοί & ψηλοί & ψηλή, λίρα & λύρα, κλίμα & κλήμα, λύπη & λείπει & λίπη & λυπεί & λοιπή & λοιποί
Όπως βλέπουμε από τα πιο πάνω παραδείγματα με τη βοήθεια των ομόφωνων γραμμάτων:Ο(ο) & Ω(ω), Η(η) & Υ(υ) & Ι(ι)… , αλλά και των ορθογραφικών σημείων διακρίνουμε οπτικά και τάχιστα τις ομόηχες λέξεις ή καταλαβαίνουμε για το αν μιλούμε για ρήμα ή ουσιαστικό ή επίθετο κ.τ.λ. ή αρσενικό ή θηλυκό ή κύριο ή κοινό όνομα κ.τ.λ. Επομένως τα γράμματα Ω, Η, Υ δεν είναι κατάλοιπα αρχαίων φθόγγων, όπως λέγεται, αλλά ομόφωνα των Ο, Ι για τους λόγους που προαναφέραμε.
Σημειώνεται, επίσης, ότι:
1) Οι Έλληνες, με την επινόηση των κεφαλαίων και μικρών γραμμάτων, καθώς και των ορθογραφικών σημείων, αλλά και των ομόφωνων γραμμάτων, αν προσέξουμε, θα δούμε ότι γράφουν και μάλιστα μετά μεγάλης ευκολίας όχι μόνο ως το μαγνητόφωνο, αλλά και κάτι παραπάνω. Με το μαγνητόφωνο μπορεί να γίνει παρανόηση λόγω των ομόηχων λέξεων, ενώ με την ελληνική γραφή αποκλείεται, γιατί με αυτήν καταγράφουμε όχι μόνο ό,τι λέμε φθογγικά, αλλά και ό,τι εννοούμε ετυμολογικά (σε μέρος λόγου, τύπο κ.τ.λ.). με τη βοήθεια των ομόφωνων και των κεφαλαίων και μικρών γραμμάτων. Παρέβαλε π.χ.: Αγαθή & αγαθή & αγαθοί, σε όλα & σόλα & σ’ όλα, ποία & ποια & πια, κουτί & κουτοί & κουτή, κλίση & κλήση & κλείσει& κλίσει….
2) Επειδή το ελληνικό σύστημα γραφής γράφει τις λέξεις ως έχουν επακριβώς φθογγικά και συνάμα ανάλογα με την ετυμολογία τους τη στιγμή που γράφουμε, ανατρέχοντας στα αρχαία ελληνικά γραπτά κείμενα μπορούμε να δούμε πώς ήταν επακριβώς οι ελληνικές λέξεις σε κάθε περίοδο της ελληνικής γλώσσας. Κάτι που δε μπορεί να γίνει σε καμιά από τις άλλες γραφές, γιατί οι άλλες γραφές άλλες καταγράφουν τις λέξεις ιστορικά (οι γραφές με λατινικούς χαρακτήρες: αγγλική, γαλλική κ.α.), άλλες ιδεογραφικά (κινέζικη, ιαπωνική κ.α.) και άλλες συμφωνικά (αραβική, περσική κ.α.).
3) Αν οι Έλληνες είχαν ανακαλύψει στη γραφή μόνο τα γράμματα των φωνηέντων, όπως ισχυρίζονται κάποιοι, δεν θα ήταν κάτι και τόσο το σημαντικό (απλώς είναι κάτι πιο απλό), αφού αντί αυτών στις γραφές που δεν έχουν γράμματα για τα φωνήεντα υπάρχουν ενδεικτικά σημάδια που μπαίνουν, αν απαιτηθεί πάνω ή κάτω από τα σύμφωνα που έχουν φωνήεν για διευκρίνηση. Το σημαντικό στην ιστορία της γραφής είναι και η επινόηση των ομόφωνων γραμμάτων ( ο & ω, η & ι & ι…) και η επινόηση των ορθογραφικών σημείων (τονικό σημάδι, απόστροφος, διαλυτικά) και η επινόηση των κανόνων ορθογραφίας. Σαφώς οι κανόνες με τους οποίους μπαίνουν στη γραφή τα ορθογραφικά σημεία και τα ομόφωνα γράμματα στις λέξεις (= το να γράφουμε π.χ. τα θηλυκά με –η, τα ουδέτερα με –ι,ο, τα ρήματα με –ω,ει…) είναι και αυτό κάτι το πολύ σημαντικό, γιατί, αν αυτά έμπαιναν στην τύχη, τότε η ελληνική γραφή θα γινόταν πάρα πολύ δύσκολη και χρονοβόρα στην εκμάθησή της.
4) Σε όλες τις γλώσσες του κόσμου υπάρχουν ομόηχες λέξεις, τονισμένες και άτονες συλλαβές, προφορά με έκθλιψη, με συνίζηση, με συναίρεση κ.τ.λ.. Ωστόσο στις γραφές των άλλων λαών (ινδικές, σημιτικές κ.τ.λ.) αυτά δε σημειώνονται – υποδείχνονται, αφού εκεί δεν υπάρχουν ούτε ορθογραφικά σημεία (τονικό σημάδι, απόστροφος κ.τ.λ.) ούτε ομόφωνα γράμματα (= τα: Ω(ω) & Ο(ο), Η(η) & Υ(υ) & Ι(ι)…) ούτε κεφαλαία και μικρά γράμματα, με τα οποία σημειώνονται αυτά. Στη λατινική και στις σημερινές γραφές με λατινικούς χαρακτήρες (αγγλική, γαλλική κ.τ.λ.) υπάρχουν μόνο τα κεφαλαία και τα μικρά γράμματα. Επομένως όλες οι άλλες γραφές είναι, λίγο ή πολύ, κατώτερες σε αξία της ελληνικής.
5) Άλλο οι δίφθογγοι: οϋ, αϊ, εϊ, οϊ, υϊ = δυο φθόγγοι και άλλο τα δίψηφα γράμματα: ου, αι, ει, οι, υι = ένας φθόγγος. Στη γραφή οι δίφθογγοι διακρίνονται από τα δίψηφα γράμματα με τα διαλυτικά και τονικό σημάδι: άι = αϊ, αί = ε..
6) Παρατηρώντας την ελληνική γραφή, αρχαία και νέα, βλέπουμε ότι εκεί αφ’ ενός τα γράμματα είναι απλά και σταθερού σχήματος, άρα εύκολα στην καταγραφή (ζωγράφισμα) και ευδιάκριτα στην ανάγνωσή τους και αφ’ ετέρου οι λέξεις γράφονται με τόσα διαφορετικά γράμματα όσοι και οι διαφορετικοί φθόγγοι των λέξεων, σύμφωνα και φωνήεντα, κάτι που σου δίνει την δυνατότητα να γράψεις οποιαδήποτε λέξη ή οποιοδήποτε ήχο, π.χ.: ε, α, αέρας, εε, εαα… Κάτι που δεν συμβαίνει στια άλλες γραφές. Παράβαλε π.χ. ότι τα γράμματα στην αιγυπτιακή γραφή είναι πιστές εικόνες όντων με συνέπεια εκεί να απαιτείται και κάποιο εικαστικό ταλέντο για το ζωγράφισμά τους. Στην σφηνοειδή και γραμμική γραφή τα γράμματα έχουν περίπλοκα σχήματα με συνέπεια και εκεί να απαιτείται και πάρα πολύς χρόνος εξοικείωσης - εκμάθησης και κάποιο εικαστικό ταλέντο για το ζωγράφισμά τους. Στις ινδικές και αραβικές γραφές τα γράμματα αφ’ ενός κολλούμε μεταξύ τους και αφ’ ετέρου δεν έχουν σταθερό σχήμα με συνέπεια και εκεί να απαιτείται κάποιο εικαστικό ταλέντο και πάρα πολύς χρόνος εξοικείωσης – εκμάθησης
7) Από τα ομόφωνα γράμματα Ο(ο) & Ω(ω), Ε(ε) & ΑΙ(αι), Η(η) & Υ(υ) & Ι(ι) & ΟΙ(οι)…. που έχουν επινοηθεί στην ελληνική γραφή για τους λόγους που προαναφέραμε, τα Ω(ω), Η(η) είναι επινόηση των Ιώνων απ’ όπου και τα γράμματα αυτά, προφανώς, λέγονται ιωνικά από τους άλλους Έλληνες και δεν είναι έτσι ως τα εξέλαβε (και σύμφωνα με αυτά που του είπαν) ο Ηρόδοτος.
8) Στο ελληνικό αλφάβητο – σύστημα γραφής χρειάζονται ακόμη να γίνουν κάποιες μικρές βελτιώσεις, όπως: Το δίψηφο γράμμα ΟΥ(ου) να γράφεται με ένα μόνο ψηφίο και να απλοποιηθούν - ολιγοστεύσουν οι ορθογραφικοί κανόνες, όμως με μελέτη και όχι τυχαία, ώστε η γραφή να γίνει ακόμη ευκολότερη. Όχι π.χ. στα: οδεύω, κλαδεύω, παύω…, αλλά οδέβω, κλαδέβω, πάβω… Ομοίως: βράδι (αντί βράδυ), μπράντι (αντί μπράντυ),.. (να γράφονται με –ι όπως και τα άλλα ουδέτερα σε -ι: τυρί, ψωμί, παιδί...).
Γ. Η ελληνική γραφή δεν είναι μόνο η πιο τέλεια, αλλά και η πιο εύκολη του κόσμου, αφού μαθαίνεται μόλις σε 30’ λεπτά!
Το ελληνικό σύστημα γραφής, εκτός από το ότι είναι το τελειότερο του κόσμου, όπως είδαμε πιο πριν, είναι το ευκολότερο, αφού ο χρόνος εκμάθησής του είναι τόσος, όσος χρειάζεται, για να μάθεις:
α) Το αλφάβητο, δηλαδή την αντιστοιχία των 20 φθόγγων: α ε ο u ι κ γ χ τ δ θ π β φ μ ν λ ρ σ ζ με τα αντίστοιχα γράμματά τους, π.χ.: Α(α) = [α], ΑΙ(αι) = Ε(ε) = [ε], Ο(ο) = Ω(ω) = [ο], ΟΥ(ου) = [u]... Κάτι που δε χρειάζεται πάνω από 10 – 20 λεπτά.
β) Τους κανόνες με τους οποίους χρησιμοποιούμε στη γραφή των λέξεων τα ομόφωνα γράμματα: ω & ο, ε & αι, μμ & μ...., όπως το ότι: Τα ρήματα με -ω,ει: καλ-ώ,είς,εί, σήκ-ω,… Τα θηλυκά με -η: καλή,ής, νίκη, τιμή... Τα ουδέτερα με ο/ι: καλ-ό, κακό, φυτό... τυρί, ψωμί….. Κάτι που δε χρειάζεται πάνω από 20 – 30 λεπτά.
Εκτός εάν πρόκειται για μικρά παιδιά ή για αλλοδαπούς, που δε γνωρίζουν τη γλώσσα, οπότε η δυσκολία έγκειται στο να μάθεις τη γλώσσα και όχι το σύστημα γραφής, ή για διδασκαλία οπτική ή εμπειρική, του τύπου π.χ.: "καλή μάνα" με -η, ενώ "καλοί άνθρωποι" με -οι, "καλό πράγμα" με -ο, ενώ "καλώ τον Άρη" με -ω, "καλός άνθρωπος" με -ο, ενώ "καλώς τον Άρη" με -ω,....
Άρα μάθηση χρονοβόρα και τότε μόνο επιτυγχάνεται, όταν "κόψει" στο μαθητή ότι η γραφή γίνεται ανάλογα με το τι μέρους λόγου, τύπου και παραγωγής ή σύνθεσης είναι η λέξη και όχι μ’ αυτά που λέει η σχολική γραμματική: καλ-ή, με -η, αν είναι θηλυκό, όπως όλα τ' άλλα: νίκη, τιμή.... , καλ-εί, με ει, αν είναι ρήμα, όπως όλα τ' άλλα: θέλει, λέγει… καλ-ό, με -ο, αν είναι επίθετο , όπως όλα τ' άλλα: κακό, σοφό,… καλ-ώ, με -ω, αν είναι ρήμα , όπως και τ' άλλα: λέγω, τιμώ....
Σημαντικότατες παρατηρήσεις:
1) Το ελληνικό σύστημα γραφής είναι το ευκολότερο του κόσμου, όμως μόνο αν διδαχθεί όπως πρέπει, δηλαδή μαθαίνοντας στο μαθητή το αλφάβητο και τους κανόνες του, άλλως φαίνεται λαβύρινθος ή κάτι ως η κινέζικη γραφή. Και αυτό, γιατί πολλοί, μόλις δουν ότι στην ελληνική γραφή υπάρχουν πολλά γράμματα, που ενώ είναι διαφορετικά στο σχήμα, προφέρονται ίδια, αμέσως πελαγώνουν με τη σκέψη ότι δεν είναι δυνατόν να θυμούνται ποια λέξη γράφεται με το τάδε γράμμα και ποια με το άλλο κ.τ.λ. και εγκαταλείπουν την προσπάθεια εκμάθησή της. Ωστόσο αυτό είναι μια επιφανειακή και ως εκ τούτου λάθος εκτίμηση.
Σαφώς η ελληνική γραφή έχει πάρα πολλά ομόηχα γράμματα, τα: ο & ω, ε & αι, υ & η & ι... και έτσι φαίνεται δύσκολη και χρονοβόρα στην εκμάθησή της. Που να θυμάμαι, σου λέει ο άλλος, ποια λέξη γράφεται π.χ. με ω και ποια με ο, ποια με αι και ποια με ε κ.τ.λ.. Ωστόσο αυτό είναι για τους αμύητους, γι αυτούς που βλέπουν επιφανειακά την ελληνική γραφή, αφού τα ομόφωνα γράμματα αυτά δεν μπαίνουν στις λέξεις που γράφουμε τυχαία ή ιστορικά, όπως γίνεται η ορθογραφία των λέξεων στις γραφές με λατινικούς χαρακτήρες, αλλά με λίγους και συγκεκριμένους κανόνες, όπως τους εξής: Τα ρήματα με -ω,ει,: σήκω, φοιτώ, καλώ, καλεί, καλείς,.... , τα ουδέτερα με –ο,ι: σύκο, φυτό, καλό, φύλο,… φύλλο, φιλί, ..., τα θηλυκά με –η: καλή, καλής,.. κ.τ.λ. Επομένως, αν θυμούμαστε αυτούς τους κανόνες η ελληνική γραφή γίνεται πανεύκολη.
2) Παλιότερα η ελληνική γραφή ήταν πιο πολύ δύσκολη, γιατί έπρεπε να θυμάσαι και τους ορθογραφικούς κανόνες των πνευμάτων και των τονικών σημαδιών ή να απομνημονεύσεις μια-μια την ορθή γραφή (με τα ανάλογα πνεύματα και τονικά σημάδια) πάρα πολλών λέξεων. Σήμερα, με την τροποποίησή της από τους δημοτικιστές γλωσσολόγους, η ελληνική γραφή έγινε πραγματικά πανεύκολη.
3) Στην ελληνική και λατινική γραφή, επειδή τα γράμματα έχουν μια και μόνη προφορά, και λάθος να γράψεις τις λέξεις, πάλι λες πιστά την προφορά της λέξης και ο άλλος θα καταλάβει, πρβλ π.χ. ότι είτε γράψεις «αφτι ίνε κακί σίντροφι» είτε γράψεις «αυτύ ήναι κακή σύντροφει» είτε γράψεις «αυτοί είναι κακοί σύντροφοι» κ.τ.λ. λες τη σωστή προφορά και το νόημα βγαίνει. Η μόνη περίπτωση να μη βγει νόημα είναι να μιλήσουμε μονολεκτικά και συνάμα να τύχει να έχουμε ομόηχη λέξη (κάτι ως γίνεται στα λεξικά και επιγραφές), επειδή τότε ναι μεν λέμε τη σωστή προφορά της λέξης, όμως δε βγαίνει νόημα λόγω ομόφωνης λέξης, πρβλ π.χ. «αφτί» = αφτί ή αυτί & αυτοί & αυτή. Αντίθετα, στη σημερινή γραφή με λατινικούς χαρακτήρες, λόγω ιστορικής γραφής, αν δε γράψουμε σωστά ορθογραφικά τις λέξεις (την καθιερωμένη τους γραφή), δε βγαίνει νόημα, επειδή εκεί η κάθε γραπτή λέξη είναι ως μια εικόνα που της αποδόθηκε μια συγκεκριμένη προφορά και σημασία, οπότε αν της χαλάσεις την εικόνα, φαίνεται αγνώριστη. Παρέβαλε π.χ. στην αγγλική τις λέξεις: to & too & two.. που ενώ τα γράμματά τους δεν υποδείχνουν την ορθή προφορά τους, αν τους αφαιρέσουμε ή αλλάξουμε κάποιο από τα γράμματά τους, κατόπιν δε θα φανερώνουν τη σημασία τους.
2. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΙΝΑΙ Η ΠΙΟ ΤΕΛΕΙΑ ΚΑΙ Η ΠΙΟ ΕΥΚΟΛΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
α. Ψεύδη που λέγονται για τη νέα ελληνική γλώσσα & γραφή
Σύμφωνα με κάποιους συμβούλους επί θεμάτων γλώσσας του Υπουργείου Παιδείας (βλέπε π.χ. τις δηλώσεις του Α. Φ. Χ. στην ιστοσελίδα www.edra.gr): "Υπάρχει σ' ένα τεράστιο χρονικό βάθος η αντίληψη ότι η ελληνική γλώσσα είναι ένα θαύμα της φύσεως, μία μοναδική και ανώτερη γλώσσα. Δεν υπάρχουν ανώτερες και κατώτερες γλώσσες, κι αν κάποιες γλώσσες προβάλλουν στον ιστορικό χρόνο είναι για λόγους ιστορικούς. Επομένως μια ιστορική συγκυρία που δεν είναι ανεξήγητη, δείχνει γιατί η ελληνική γλώσσα έχει αυτό το σημαντικό παρελθόν. Πάντως όχι για μυθικούς λόγους, για λόγους μοναδικότητας ή ανωτερότητας". Σύμφωνα με κάποιους άλλους Έλληνες συγγραφείς σχολικών βιβλίων, η νέα ελληνική γλώσσα είναι κατώτερης αξίας από την αρχαία ελληνική, επειδή η αρχαία είχε αφ’ ενός πιο πολλούς φθόγγους, είχε αυτούς που γράφονται με τα γράμματα Ω, Η, Υ και αφ’ ετέρου μουσικό τόνο που υποδεικνυόταν με τα τρία τονικά σημάδια κ.α.
Ωστόσο όλα αυτά είναι απαράδεκτες κακοήθειες που λέγονται από κάποιους οπαδούς των αντιπάλων της ελληνικής γλώσσας με σκοπό να τη μειώσουν έπ’ ωφελεία των δικών τους γλωσσών και που δυστυχώς επαναλαμβάνουν κάποιοι Έλληνες «ειδικοί», χωρίς να ελέγξουν, αν αυτά είναι σωστά ή όχι. Και είναι απαράδεκτες και κακοήθεις οι απόψεις αυτές, γιατί:
1) Η ελληνική γλώσσα, αρχαία και νέα είναι μια, εκτός της παγκόσμιας προσφοράς της, όπως θα δούμε πιο κάτω, είναι και η πιο εύκολη και η πιο τέλεια του κόσμου.
2) Ό,τι φθόγγους είχε η αρχαία ελληνική έχει και η νέα. Τα γράμματα Ω, Η, Υ δεν είναι φθόγγοι της αρχαίας ελληνικής που συνέπεσαν στο χρόνο με τα Ο, Ι, όπως έχει πει ο Έρασμος και επαναλαμβάνου τα ελληνικά σχολικά βιβλία, αλλά μέρος των ομόφωνων γραμμάτων Ω & Ο, Η & Υ & ΟΙ & Ι… που έχουν επινοηθεί στην ελληνική γραφή για τους λόγους που είδαμε πιο πριν. Απλώς, ο Έρασμος κρίνει «εξ ιδίων τα αλλότρια». Δηλαδή, επειδή όλες οι σημερινές γραφές με λατινικούς χαρακτήρες (αγγλική, ολλανδική, γαλλική ...) είναι ιστορικές από την λατινική (καθώς και την αρχαία ελληνική), όπως είδαμε πιο πριν, γι αυτό και νομίζει ότι το ίδιο συμβαίνει και στη νέα ελληνική γραφή σε σχέση προς την αρχαία ελληνική, ενώ δεν είναι έτσι. (Περισσότερα βλέπε στο βιβλίο: «Ψεύδη για την ελληνική γλώσσα & γραφή», Α. Κρασανάκη).
3) Ο τόνος στις λέξεις δεν είναι για μουσικούς λόγους, όπως λέγεται, αλλά είναι για εκτόνωση και συγκεκριμενοποίηση της προφοράς τους (μια και είναι φοβερά δύσκολο το να προφέρουμε ίδια στην ένταση φωνής όλες τις συλλαβές των λέξεων) και στην ελληνική γλώσσα, αρχαία και νέα, έχει κανονιστεί, αντί να τονίζουμε μια τυχαία συλλαβή των λέξεων, να τονίζουμε μια συγκεκριμένη από το τέλος τους, ανάλογα με το τι μέρος λόγου ή τύπο ή υποομάδα λέξεων έχουμε, ώστε ο τόνος σε συνάρτηση με την κατάληξη να μας υποδείχνει την ετυμολογία τους, πρβλ:
επίθετα: συμμέτοχη, παράγωγη, έξοχη, ένοχη..
ουσιαστικά: συμμετοχή, παραγωγή, εξοχή, ενοχή..
επίθετα: λευκός - λευκή, λαμπρός, ζεστή, θερμή..
ουσιαστικά: λεύκος ή λεύκη, Λάμπρος, ζέστη, θέρμη..
ρήματα : αδικώ, αδυνατώ, αξιώ(νω), παρανομώ, αδιαφορώ,..
επίθετα: άδικο (το), αδύνατο, άξιο, παράνομο, αδιάφορο...
ρήματα: αδικώ - αδικείς,εί, αδιαφορεί,είς, αδυνατεί,είς, αστοχεί,..
& θηλυκά επίθετα: άδικη(η) άδικης, αδιάφορη,ης, αδύνατη,ης, άστοχη,ης..
( Το γιατί παλιά είχαμε τρία διαφορετικά τονικά σημάδια αντί ένα, βλέπε στο βιβλίο «Ψεύδη για της ελληνική γραφή», Α. Κρασανάκη)
Σε όλες τις γλώσσες υπάρχει ο τόνος, όμως στις άλλες δεν σημειώνεται στη γραφή, επειδή εκεί γίνεται μόνο για εκτόνωση, πρβλ π.χ. στην αγγλική: morning (προφορά «μόρνιγκ»).
4) Αν η ελληνική γλώσσα ήταν μια τυχαία γλώσσα, δε θα διατηρούνταν επί τόσα πολλά χρόνια διεθνής (λαμβανομένου και υπόψη ότι οι Έλληνες δεν ήταν τότε ούτε ο ισχυρότερος, αλλά ούτε και ο πιο πολυπληθής λαός) και οι ξένοι δε θα μιλούσαν με τόσο μεγάλο θαυμασμό γι αυτήν.
β. Η ελληνική γλώσσα είναι πανεύκολη στην εκμάθησή της
Λένε κάποιοι ότι η ελληνική γλώσσα είναι πάρα πολύ δύσκολη, επειδή:
1) Έχει δύσκολη γραφή. Ο μαθητής πρέπει να απομνημονεύσει ποιες λέξεις γράφονται με -ο- και ποιες με -ω-, ποιες με -ε- και ποιες με -αι-, ποιες με -η- και ποιες με -ι- ή -υ-.. άρα απαιτείται πολύς χρόνος εκμάθησης.
2) Έχει πάρα πολλές και πολυσύλλαβες λέξεις και έτσι ο μαθητής χρειάζεται πάρα πολύ χρόνο για να τις μάθει σε προφορά, τονισμό κ.τ.λ.
3) Έχει δύσκολη κλίση και πάρα πολλές καταλήξεις.
Ωστόσο όλα αυτά είναι λάθος, γιατί:
α) Πράγματι η ελληνική γραφή έχει πάρα πολλά ομόηχα γράμματα, τα ο & ω, η & ι... και έτσι φαίνεται δύσκολη, όμως αν σου μάθει κάποιος «το κόλπο» (τον τρόπο, τους κανόνες), όπως είδαμε πιο πριν, η ελληνική γραφή μαθαίνεται μόλις σε 30 λεπτά!
β) Η αρχαία ελληνική και η λατινική γλώσσα έγιναν διεθνείς άνετα και χωρίς φροντιστήρια ξένων γλωσσών, επειδή ήταν εύκολες. Αντίθετα σήμερα και π.χ. στην Ελλάδα, ενώ υπάρχουν πάρα πολλά φροντιστήρια για την εκμάθηση της αγγλικής ή της γαλλικής ή της γερμανικής κ.α., πολύ μικρό ποσοστό Ελλήνων, όμως, τελικά κατορθώνει να μιλήσει άνετα και όπως πρέπει τις εν λόγω γλώσσες. Οι γλώσσες αυτές στους Έλληνες μαθητές, σε σύγκριση με την ελληνική και τη λατινική, φαίνονται ως λαβύρινθος, οπότε, αν δεν είναι απόλυτα αναγκαίο, για να μάθουν μια από αυτές τις γλώσσες, εγκαταλείπουν την εκμάθησή τους.
γ) Πράγματι η ελληνική γλώσσα έχει πάρα πολλές λέξεις, αμέτρητες. Ωστόσο, επειδή οι λέξεις της ελληνικής γλώσσας σχηματίζονται με την καλούμενη παραγωγή και σύνθεση και συνάμα αποτελούνται από συστατικά στοιχεία (θέμα, κατάληξη κ.τ.λ.), όπου το θέμα κάθε λέξης είναι τμήμα άλλης λέξης (ή φθόγγοι που είναι κοινοί σε πάρα πολλές άλλες), πρβλ π.χ.: γράφ-ω > συν-γραφή > συγγραφή, γράφω > γράφ-μα > γράμμα, γράμμα > γραμματικός…., οι ελληνικές λέξεις έχουν συνάφεια μεταξύ τους και εκ τούτου είναι εύκολες και στην απομνημόνευση και χρήση και κατανόησή τους. Τα συστατικά τους στοιχεία μας δίνουν να καταλάβουμε τι εννοούν. Αντίθετα, επειδή οι λέξεις π.χ. στην κινέζικη γλώσσα (κάπου ανάμεσα ελληνικής και κινέζικης είναι οι άλλες) δεν αποτελούνται από συστατικά στοιχεία, αλλά είναι απλώς κάποιοι τυχαίοι συνδυασμοί φθόγγων που τους αποδόθηκε μια έννοια, είναι δύσκολες και στην απομνημόνευση και στην κατανόησή τους. Μάλιστα, επειδή οι ξένες λέξεις είναι και λίγες σε αριθμό, για να καλύψουν τις ανάγκες της έκφρασης έχουν αποκτήσει πολλές έννοιες, πολλές των οποίων είναι εντελώς άσχετες μεταξύ τους, πρβλ π.χ. την κινέζικη λέξη “σι” = γνωρίζω, είμαι, ισχύς, κόσμος, όρκος, αφήνω, θέτω, αγαπώ, βλέπω, φροντίζω, περπατώ, σπίτι κ.τ.λ., στην αγγλική: «good = καλός,ού,ό,οί,ών,ούς, καλή,ής,ές,ών, καλό,ού,ά,ών…, και ως απ΄ αυτό οι λέξεις αυτές είναι δύσκολες στην απομνημόνευση, στη χρήση, στην κατανόηση και στην εκμάθησή τους.
δ) Πράγματι η ελληνική γλώσσα έχει δύσκολη κλίση σε σχέση προς κάποιες άλλες. Ωστόσο αυτήν τη δυσκολία την αντιμετωπίζουν και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό οι άλλες γλώσσες στη σύνταξη, δηλαδή στο να μάθει ο μαθητής το πώς θα πρέπει να τοποθετήσει τις λέξεις μέσα στην πρόταση, για να βγει το νόημα που απαιτείται. Και αυτό, αφού όταν μια λέξη δεν κλίνεται, έχει γενική έννοια και η έννοια αυτή εξειδικεύεται με το να την πούμε μαζί με μια άλλη λέξη, πρβλ π.χ. στην αγγλική: i love (αντωνυμία + λέξη = ρήμα = ελληνικά αγαπ-ώ), the love (άρθρο + λέξη = ουσιαστικό = ελληνικά αγάπ-η), of love, (η λέξη of συν άλλη λέξη = γενική) = ελληνικά αγάπ-ης…
Σαφώς, οι γλώσσες που δεν έχουν καταλήξεις, όπως η κινέζικη, ή έχουν ελάχιστες, όπως η αγγλική, έχουν ανάλογα και δύσκολη σύνταξη, Και αυτό, επειδή αυτό που κάνει (θέλει να μας δώσει να εννοήσουμε) η ελληνική γλώσσα με τις καταλήξεις και την κλίση, το κάνουν οι άλλες γλώσσες με τη σύνταξη. Και είναι προτιμότερο να έχουμε δύσκολη κλίση παρά να έχουμε δύσκολη σύνταξη, γιατί η μεν κλίση μαθαίνεται εύκολα (μαθαίνεις πώς κλίνεται μια λέξη από κάθε είδος λέξεων και κάνεις το ίδιο για τις υπόλοιπες), ενώ η σύνταξη όχι, επειδή εκεί υπάρχουν πολλά σχήματα λόγου στα οποία εισχωρεί και η προσωπική τεχνική και δεν είναι εύκολη η υπόδειξη του παραδείγματος, ενώ υπάρχουν και οι ιδιωματισμοί κ.α.
Μόλις αρχίσουν να μελετούν οι Έλληνες την αγγλική γλώσσα, νομίζουν ότι η γλώσσα αυτή είναι η ευκολότερη του κόσμου, επειδή εκεί οι λέξεις (σε σχέση με την ελληνική ) είναι ολιγότερες και με ευκολότερη (λιγότερη) κλίση και έτσι πιστεύουν ότι σε λίγο καιρό θα μιλούν τέλεια τη γλώσσα αυτήν. Ωστόσο αργότερα διαπιστώνουν ότι η γλώσσα αυτή είναι πάρα πολύ δύσκολη στην εκμάθησή της, λόγω του ότι απαιτείται πάρα πολλή πείρα στη σύνταξη των προτάσεων, για να μάθουν να χειρίζονται σωστά τις προθέσεις, επιρρήματα κ.τ.λ. της γλώσσας αυτής, τους ιδιωματισμούς κ.τ.λ.
Έπειτα, η κλίση των λέξεων έχει ένα προτέρημα. Κάνει τη σύνταξη των προτάσεων πιο εύκολη και πιο κατανοητή στον ακροατή. Υπενθυμίζουμε ότι οι προτάσεις φτιάχνονται με συγκεκριμένα σύνολα λέξεων (τα καλούμενα: υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο κ.τ.λ.), τα οποία έχουν στην ελληνική το κάθε ένα τη δική του πτώση ή πρόσωπο. Το υποκείμενο π.χ. λέγεται σε πτώση ονομαστική, το αντικείμενο σε πτώση αιτιατική κ.τ.λ.. Και επειδή οι πτώσεις των ελληνικών λέξεων φανερώνουν το τι είδους συντακτικό σύνολο έχουμε και ανάκατα να πεις τα συντακτικά σύνολα μιας πρότασης στην ελληνική γλώσσα βγαίνει νόημα, παρέβαλε π.χ.: Εγώ + αγαπώ + τη(ν) Μαρία + δυο χρόνια. = Αγαπώ + (εγώ) + τη(ν) Μαρία + δυο χρόνια. = Εγώ + την Μαρία + δυο χρόνια + αγαπώ. = Δυο χρόνια + αγαπώ..... Κάτι που δεν μπορεί να γίνει στις γλώσσες που έχουν άκλιτες λέξεις.
δ) Όταν γνωρίσουμε τις άλλες γλώσσες και γραφές, τότε θα δούμε πόσο πιο εύκολες είναι η ελληνική γλώσσα και γραφή από τις άλλες
γ. Η ελληνική γλώσσα έχει εύκολη και απεριόριστη παραγωγική ικανότητα λέξεων.
Παρατηρώντας το λεξιλόγιο της ελληνικής γλώσσας βλέπουμε ότι σ’ αυτό δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος αριθμός λέξεων, με τις οποίες εκφραζόμαστε, αλλά λέξεις που δημιουργούνται από θέματα (θέμα = ο κοινός συνδυασμός φθόγγων σε μια ομάδα λέξεων) προσθέτοντας σ΄αυτά μια κατάληξη ανάλογη με το τι μέρος λόγου ή τύπος είναι εκείνο που θέλουμε να εκφράσουμε, όπως π.χ. θέμα γραφ- και λέξεις: γράφ-ω, γραφ-έας, γραφ-ή, γραφ-είο, ….Ομοίως, οι σύνθετες δημιουργούνται με την ένωση δυο ή περισσοτέρων θεμάτων συν μια κατάληξη, ανάλογη με το τι μέρος λόγου ή τύπος είναι εκείνο που θέλουμε να εκφράσουμε, π.χ. συν-γραφ-ή > συγγραφή, συν-γράφ-ω, δια-γράφω, εξ-υπ-ακούεται…
Αντίθετα παρατηρώντας το λεξιλόγιο της κινέζικης γλώσσας (κάπου μεταξύ ελληνικής και κινέζικης γλώσσας είναι οι άλλες)βλέπουμε ότι σ’ αυτό υπάρχουν όλες κι όλες 328 απλές και άκλιτες μονοσύλλαβες λέξεις ( κάτι όπως οι ελληνικές άκλιτες λέξεις: με, σε, επί, συν, δια, μετά…), από τις οποίες με απλή σύνθεση προκύπτουν οι υπόλοιπες, πρβλ π.χ. τις πιο κάτω κινέζικες λέξεις: «πε» = κύπελλο, «τσιμ» = χρυσός,η,ο, «τσιμ πε» = χρυσό κύπελλο, «τσάου» = μέρα, «νι τσάου» = καλημέρα, «σιαμ-σουέ» = το άρωμα (το αρωματόνερο), «σεν» = ο θεός, «σί-λά» = η Ελλάδα, «τσούν-κούο» = η Κίνα, «μέϊ-κό» = η Αμερική…
Στην αγγλική ισχύει το ίδιο φαινόμενο, πρβλ π.χ.: I go, go on, go up,… I love, you love, the love, of love…, όμως στη γλώσσα αυτή υπάρχουν και κάποιες λέξεις που παράγονται ή κλίνονται με καταλήξεις, π.χ.: Lovely, loveless, lovelies….
Και επειδή στις άλλες γλώσσες, λίγο ή πολύ, οι λέξεις δεν έχουν συστατικά στοιχεία, οι λέξεις είναι συνήθως ολιγοσύλλαβες και χωρίς μεγάλη παραγωγική ικανότητα, ενώ αντίθετα η ελληνική γλώσσα σε σχέση προς τις άλλες έχει και πανεύκολη και απεριόριστη παραγωγική ικανότητα λέξεων.
Αυτά είναι και ο λόγος για τον οποίο:
α) Η ελληνική γλώσσα έχει το πλουσιότερο λεξιλόγιο από όλες τις άλλες,
β) Οι άλλες γλώσσες δανείζονται λέξεις από άλλες γλώσσες (συνήθως από την ελληνική και λατινική) ή φτιάχνουν λέξεις με ελληνικά και λατινικά συστατικά στοιχεία λέξεων, όπως π.χ. οι: τηλέφωνο - telephone (τηλε + φων-ή), πρωτοτυπία > prototype ( πρώτος + τύπος), photo types....
δ. Η ελληνική γλώσσα έχει σαφήνεια και έκφραση
Επειδή οι λέξεις της ελληνικής γλώσσας αποτελούνται από συγκεκριμένα συστατικά στοιχεία (ρίζα ή θέμα + κατάληξη κ.τ.λ.) και συνάμα το καθένα από αυτά εκφράζει με λογική ορθότητα κάτι το συγκεκριμένο για το σημαινόμενο (το πρόθεμα ε- εκφράζει πράξη παρελθόντος, οι καταλήξεις εκφράζουν το μέρος λόγου ή τον τύπο του σημαινόμενου, δηλαδή αν το σημαινόμενο είναι ενέργεια ή πάθηση, ουσιαστικό ή επίθετο, αρσενικό ή θηλυκό κ.τ.λ..), γι αυτό και:
Α) Οι ελληνικές λέξεις είναι και εκφραστικές και απόλυτα σαφείς στην έννοιά τους και εύκολες στην κατανόηση - έκφρασή τους. Το νόημά τους βγαίνει κάνοντας απλώς ανάλυση στα συστατικά τους στοιχεία, πρβλ: λύν-ω, έ-λυσ-α, γράφ-ω, γραφέ-ας, γραπτ-ός, γραφ-ική..,.
Παρέβαλε και π.χ. ότι η λέξη «ρήμα» της ελληνικής γλώσσας εκτός των άλλων με την κατάληξή του φανερώνει : α) ποιο ακριβώς είναι το υποκείμενό του ως πρόσωπο λόγου (δηλ. αν το υποκείμενο είναι ο ομιλητής ή ο ακροατής ή τρίτος): αγαπώ, ενν. εγώ = ο ομιλητής = υποκείμενο, αγαπάς ενν. εσύ = ο ακροατής = υποκείμενο, αγαπά, ενν. αυτός,ή,ο = ο τρίτος = υποκείμενο…, β) τη φωνή (το αν έχουμε ενέργεια ή πάθηση): αγαπώ (το Γιάννη…) = ενέργεια, & αγαπιέμαι (από το Γιάννη,..) = πάθηση, γ) το χρόνο (το παρόν, το παρελθόν και το μέλλον) της ενέργειας ή πάθησης: λύν-ω = ενέργεια τώρα & έλυσ-α = ενέργεια στο παρελθόν…. Κάτι που για να γίνει στις άλλες γλώσσες θα πρέπει να πούμε μαζί και άλλες λέξεις, πρβλ π.χ.: αγαπώ,ας,α = I love, you love, he loves… αγαπιέμαι = I am loving from John
Β) Υπάρχει η δυνατότητα στην ελληνική γλώσσα για σχηματισμό πάρα πολλών ρητορικών και συντακτικών σχημάτων λόγου με σκοπό την όπως πρέπει έκφραση ή τονισμό του νοήματος του λόγου, πρβλ π.χ.:
_Το τραίνο οδηγείται από το Γιώργο. = παθητική σύνταξη, Ο Γιώργος οδηγεί το τραίνο. = ενεργητική σύνταξη, Ο Γιώργος είναι οδηγός του τραίνου. = κατηγορηματική σύνταξη.
_Ο Γιώργος όχι μόνο πήγε, αλλά κτύπησε και τον Άρη.
_Ο Γιώργος εκτός του ότι πήγε, κτύπησε και τον Άρη
αντί απλά: Ο Γιώργος πήγε και κτύπησε τον Άρη.
Στην κινέζικη γλώσσα (κάπου μεταξύ ελληνικής και κινέζικης γλώσσας είναι οι άλλες), επειδή οι λέξεις δεν έχουν συστατικά στοιχεία (καταλήξεις κ.τ.λ.), έχουν πολλές έννοιες ή ανήκουν σε πολλά μέρη λόγου (είναι κάτι ως τα θέματα: γραφ-, καλ-, αγαπ-.. στην ελληνική) και η έννοια τους κανονίζεται:
α) από την ένταση του τόνου, π.χ.: κινέζικα: "κιό" (πολύ τονισμένα) = νερό & "κιο" (πιο άτονα) = ερωτώ... , κάτι ως και οι ελληνικές άκλιτες λέξεις: η & ή
(Στις άκλιτες πολυσύλλαβες λέξεις η έννοια καθορίζεται και ανάλογα από το ποια συλλαβή τους τονίζεται, πρβλ π.χ. και στην ελληνική: πότε & ποτέ… )
β) από τη θέση που έχει η εν λόγω λέξη μέσα στην πρόταση (ή από τι άλλη λέξη έχει πριν ή μετά από αυτήν). Παρέβαλε π.χ. στην αγγλική τη λέξη love, όπου η λέξη αυτή (ή οποιαδήποτε άλλη), αν ειπωθεί με αντωνυμία γίνεται ρήμα: i love = αγαπώ, αν ειπωθεί με το άρθρο «the» γίνεται ουσιαστικό: the love = η αγάπη… αν ειπωθεί με τη λέξη «of» γίνεται γενική ουσιαστικού: of love= της αγάπης κ.τ.λ.
Δηλαδή αυτό που φανερώνουμε με τις καταλήξεις, παραγωγικές και κλιτικές, στην ελληνική γλώσσα, το κάνουμε στις άλλες γλώσσες βάζοντας πριν ή μετά από την εν λόγω λέξη μια άλλη λέξη.
Αυτός είναι και ο λόγος που:
α) Στην ελληνική γλώσσα ακόμη και αν μιλήσουμε μονολεκτικά, γινόμαστε απόλυτα κατανοητοί ή σαφείς, πρβλ π.χ.: αγαπ-ώ, αγάπ-η, αγαπ-άς, αγαπ-ά..
β) Στις άλλες γλώσσες, για να γίνουμε κατανοητοί ή απόλυτα σαφείς, θα πρέπει να μιλήσουμε με πλήρεις προτάσεις του τύπου: Υ + Ρ + Α ή Κ , όπου Υ = υποκείμενο, Ρ = ρήμα, Α = αντικείμενο, Κ = κατηγορούμενο: I love you. He loves me. Mary loves books. The love is good thing.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Το παρόν βιβλίο είναι μια πρωτότυπη μελέτη για την ελληνική γλώσσα και όχι αντιγραφή άλλων συγγραμμάτων, πλην του μέρους εκείνου που αφορά τα μέρη λόγου και την κλίση των λέξεων, που είναι σύμφωνα με τη Γραμματική Μ. Τριανταφυλλίδη και τις υποδείξεις του Υπουργείου Παιδείας. Είναι ένα σύγγραμμα συνέχεια των:
1. Γενική Γλωσσολογία, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ
2. Εισαγωγή στην Ετυμολογία & Φιλοσοφία, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ
3. Το Ελληνικό Σύστημα Γραφής, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ
4. Συντακτικό Ελληνικής γλώσσας, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ
5. Μαθήματα Επιστημονικής Γλωσσολογίας, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ
6. Μαθήματα Ελλ. Λογοτεχνίας, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ
7. Η Παγκόσμια Γραφή, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ
8. Ψεύδη για την ελληνική γλώσσα & γραφή, Α. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ
( Τα π ά ν τ α για τη γλώσσα και γραφή.)
Μεγάλη βοήθεια έδωσαν τα εξής συγγράμματα:
1. Μέγα Λεξικό Γραμματικής Ν. ΣΗΦΑΚΗ
2. Αρχαία Ελληνική Γραμματολογία Ε. Δ. ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ
3. Γραμματική Δημοτικής Μ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ
4. Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής Α. ΤΖΑΡΤΖΑΝΟΥ
5. Γραμματική Νεοελληνικής Γ. ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ
6. Περιοδικό "ΔΑΥΛΟΣ" - Δ. ΛΑΜΠΡΟΥ
7. Το Γλωσσικό Ζήτημα Γ. ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΗ Γ. ΓΚΟΥΡΛΙΑ
8. Γλωσσικά Ζητήματα, Ελ. ΒΟΥΣΟΛΙΝΟΥ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ – ΓΛΩΣΣΟΛΙΚΟ ………………………………………..………….………….…….. σελίδα 2
Η λέξη: Έννοια & είδη: εθνικές & ξένες, απλές & σύνθετες, ριζικές, πρωτότυπες & παράγωγες, λαϊκές, λόγιες & νεόπλαστες, γλωσσικά δάνεια - αντιδάνεια.
Η πρώτη ύλη, τα συστατικά στοιχεία (ρίζα, θέμα, κατάληξη, πρόθεμα, α’ και β’ συνθετικό κ.τ.λ).και οι τρόποι σχηματισμού των λέξεων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ (ΕΝΝΟΙΑ & ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ) .………………………..…….…………...... σελίδα 11
Τι είναι ετυμολογία, πως γίνεται και ποιος ο σκοπός της.
Η έννοια και τα είδη της: κυριολεξία, μεταφορά, ευφημισμό
Τα ονόματα και τα είδη τους: :ομώνυμα, παρώνυμα, συνώνυμα, επώνυμα, ταυτόσημα & περιληπτικά ονόματα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο : ΤΟΝΙΚΟ ...........................................….................................................................................. σελίδα 16
Τι είναι ο τόνος και γιατί τονίζουμε μια συλλαβή στις λέξεις.
Το νέο ορθογραφικό σύστημα τονισμού.
Πρόκλιση, έγκλιση, εγκλιτικές και προκλιτικές λέξεις.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΤΑ ΜΕΡΗ ΛΟΓΟΥ ..........……………………......................................................................... σελίδα 21
Τα μέρη λόγου: έννοια και είδη.
Οι τύποι και τα παρεπόμενα ή συνακόλουθα των κλιτών μερών λόγου: αριθμός, πτώση, πρόσωπο, χρόνος κ.τ.λ.
Το γένος και τα είδη του: αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο.
Μονογενείς, διγενείς, τριγενείς και κοινούς γένους λέξεις.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΤΟ ΑΡΘΡΟ (ΟΡΙΣΤΙΚΟ & ΑΟΡΙΣΤΟ) ………………………………………….…..…….......... σελίδα 27
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο : ΤΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ................................................................................................................. σελίδα 29
Έννοια, κλίση και σημασία κ.τ.λ. των ουσιαστικών.
Είδη ουσιαστικών: κύρια & κοινά ονόματα, ελλιπή, ιδιόκλιτα και ανώμαλα ουσιαστικά.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΤΟ ΕΠΙΘΕΤΟ ....................................................................................................................... σελίδα 40
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο: Η ΜΕΤΟΧΗ ............................................................................................................................ σελίδα 44
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο: Η ΑΝΤΩΝΥΜΙΑ ……………………………............................................................................. σελίδα 46
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10ο: ΤΟ ΡΗΜΑ .......................................................................................................................... σελίδα 50
Τι είναι ρήμα & υποκείμενο ρήματος.
Παρεπόμενα ρήματος: η φωνή, ο χρόνος, το πρόσωπο, ο αριθμός και η έγκλιση του ρήματος.
Οι συζυγίες και η κλίση του ρήματος, α’ & β’ συζυγία. Ανώμαλα, ελλειπτικά, συνηρημένα & αρχαιόκλιτα ρήματα
Ρήματα αρχαιόκλιτα, συνηρημένα, ελλειπτικά & ανώμαλα.
Σιγματικός & άσιγμος αόριστος.Πρώτος & δεύτερος παθητικός αόριστος. Συλλαβική αύξηση ρήματος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11ο: ΤΑ ΑΚΛΙΤΑ ΜΕΡΗ ΛΟΓΟΥ ………………………………………………………………....…… σελίδα 72
(Οι προθέσεις, Οι σύνδεσμοι, Τα επιρρήματα,Τα επιφωνήματα)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12ο: ΤΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ & ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ .................................................................................... σελίδα 78
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13ο: ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ. ..................................................................................................................... σελίδα 83
Τα είδη του λόγου, πεζός και έμμετρος.
Η πρόταση και τα συντακτικά της σύνολα (συντακτικοί όροι): υποκείμενο, ρήμα, αντικείμενο, προσδιορισμοί κ.τ.λ.
Τα μέρη του λόγου ( άρθρο, ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, ρήμα, μετοχή, επίρρημα, πρόθεση, σύνδεσμος, επιφώνημα) και η σωστή χρήση τους.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14ο: ΓΕΝΕΣΗ & ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ .................................................................... σελίδα 92
Η γένεση της ελληνικής γλώσσας. Ψεύδη που λέγονται για την ελληνική γλώσσα για γραφή, όπως για: α) την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, β) τη διαφορετική αρχαία ελληνική γλώσσα κ.α. Οι κυριότεροι περίοδοι της ελληνικής γλώσσας. Το γλωσσικό ζήτημα.
Οι διαφορές μεταξύ αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15ο: ΑΞΙΑ & ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛ. ΓΛΩΣΣΑΣ & ΓΡΑΦΗΣ ….…………..…. σελίδα 107
Η παγκόσμια προσφορά της ελληνικής γλώσσας και της ελληνικής γραφής
Γιατί η ελληνική γλώσσα & γραφή είναι οι καλύτερες του κόσμου και γι αυτό θα πρέπει και πάλι να γίνους διεθνείς, αλλά και επίσημες της Ε.Ε.
