Κοιτάζοντας συνολικά παρατηρούμε ένα φάσμα προσεγγίσεων, από τις πιο ''σκληρές''- του μυαλού- ως τις πιο ''μαλακές''- της καρδιάς. Δώδεκα προσεγγίσεις, μέσα από τις γνωστικές επιστήμες, τον ενδοσκοπισμό, την νευροψυχολογία, την ατομική ψυχοθεραπεία, την κοινωνική ψυχολογία, την κλινική ψυχιατρική, την αναπτυξιακή ψυχολογία, την ψυχοσωματική ιατρική, τις ασυνήθιστες καταστάσεις συνείδησης, τις ανατολικές και στοχαστικές παραδόσεις, την κβαντική συνείδηση, την έρευνα της λεπτυφυούς ενέργειας.
Για να μετρήσουμε την πρόοδό μας στο ερώτημα που θέσαμε αρχικά, πρέπει να βασιστούμε στην ικανότητά μας να συμπεριλάβουμε, να συνθέσουμε, και να ενοποιήσουμε, και τις δώδεκα παραπάνω προσεγγίσεις.
Κοιτάζοντας την δεκαετή πορεία της εξέλιξης αυτών των προσεγγίσεων μπορούμε να πούμε πως έχουν γίνει σημαντικά βήματα στην διερεύνηση του αινίγματος που λέγεται συνείδηση. Οι πιο «σκληρές» προσεγγίσεις έχουν τουλάχιστον εισαγάγει την ίδια την μελέτη αυτού του θέματος ως αξιοσέβαστη και επιστημονική, πράγμα το οποίο είναι μια υπέρβαση του θετικισμού και του συμπεριφορισμού ιστορικής σημασίας. Οι ενδιάμεσες προσεγγίσεις έχουν κάνει επίσης σημαντικές προόδους με την ανακάλυψη και διαπολιτισμική υποστήριξη κρίσιμων θεωριών που προσθέτουν νέα στοιχεία σε ολόκληρο το φάσμα της μελέτης. Οι «μαλακές» προσεγγίσεις την τελευταία δεκαετία είχαν έναν πρωτοφανή αριθμό άσκησης, πρακτικής και μελέτης.
Σημαντικό είναι να παρατηρήσουμε πως η γενικότερη τάση όλου του φάσματος είναι μια κλίση προς το «μαλακότερο» άκρο. Δυστυχώς όμως προς το παρόν όπως φαίνεται τα κομμάτια επικρατούν επί του συνόλου. Η κάθε προσέγγιση, το κάθε κομμάτι του παζλ, πιστεύει πως είναι ολόκληρη η εικόνα. Το πιο αδύναμο στοιχείο στην όλη προσπάθεια είναι η έλλειψη μιας θεωρίας που να θέτει την βάση για την ενοποίηση και των δώδεκα προσεγγίσεων και να τις αντιμετωπίσει ουσιαστικά με διατμηματικό και πολυκλαδικό διάλογο.
Τα τέσσερα βήματα προς το μέλλον της συνείδησης είναι τα εξής: Πρώτον, η συνέχιση της σε βάθος έρευνας κάθε κλάδου ξεχωριστά. Δεύτερον, η αναγνώριση και αντιμετώπιση του απλού γεγονότος πως η αλλαγή της συνείδησης (μετα-συμβατική εξέλιξη) από το μέρος του ίδιου του ερευνητή είναι υποχρεωτική για την περαιτέρω έρευνα της ίδιας της συνείδησης (αυτό το βαθύ ταμπού, τον ριζωμένο μύθο του σύγχρονου επιστημονικού κόσμου ότι η ιερότητα του αποδεσμευμένου παρατηρητή δεν εξασφαλίζει αντικειμενικότητα στις μετα-συμβατικές μελέτες, εξασφαλίζει από την πρώτη στιγμή αποτυχία στην προσπάθεια να κατανοήσουμε τα στοιχεία που μας δίνονται). Τρίτον, οι νοητικές επιστήμες πρέπει να δουλέψουν όχι ενάντια στις επικρατούσες γνωστικές επιστήμες αλλά υπερβαίνοντας και συμπεριλαμβάνοντας τες. Τέταρτο, η συνέχιση της ανάπτυξης μιας αυθεντικά ολοκληρωμένης, ολιστικής θεωρίας η οποία θα αγκαλιάζει και τις δώδεκα προσεγγίσεις.
Πόσο μεγάλη είναι η ομπρέλα μας;
Πόσο μεγάλη είναι η ομπρέλα μας;
"Ο Ken Wilber με το έργο του καταβάλει εξαιρετικές προσπάθειες να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον στο οποίο η πνευματικότητα να μπορέσει να κερδίσει με επιστημονικούς και ακαδημαϊκούς τρόπους μεγαλύτερη σημασία, νομιμότητα και ορθότητα εντός των βασικότερων κοινωνικών θεσμών"
(από την ιστοσελίδα Enlightenment.Com του Jordan Gruber - νομικού συμβούλου της NASA).
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Ο όρος «νοητικές επιστήμες» έχει δύο μέρη: Ως «νοητικές» αναφέρεται στη συνείδηση (''consciousness'' στο πρωτότυπο και όχι conscious ή conscience), στην εσωτερικότητα και στην επίγνωση-παρατήρηση με την ευρύτερη έννοια, και ως «επιστήμη» στην εμπειρική διερεύνηση βασισμένη σε αποδεικτικά στοιχεία που μπορούν να αναπαραχθούν. Τα δύο αυτά μέρη είναι αναμφίβολα οι πιο σημαντικοί κλάδοι της αναζήτησης της γνώσης από τον άνθρωπο. Η απόπειρα να φέρουμε αυτές τις δύο πλευρές μαζί που συνήθως είναι σε αποξένωση, σε κάποιο είδος κοινά εμπλουτισμένου διάλογου παρακινεί το Ινστιτούτο Νοητικών Επιστημών από την αρχή της εδραίωσής του. Είναι συνεπώς καθ' όλα αρμόζον, σε αυτή την δεκαετή επέτειο, να βρεθούμε μαζί και να σκεφτούμε πάνω σε αυτόν τον διάλογο. Πώς τα πάει αυτή η ολιστική αναζήτηση; Πόσο κοντά βρισκόμαστε σε αυτό που αποκάλεσε ο David Chalmers ''μια θεωρία για τα πάντα'', δηλαδή μια θεωρία η οποία θα ενώσει τις «σκληρές πραγματικότητες» της γνωστικές επιστήμης μαζί με τις «μαλακές» αλλά αναμφισβήτητες πραγματικότητες του εσωτερικού κόσμου και της σφαίρας της συνείδησης;
ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ ΤΟΥ ΠΑΖΛ
Κοιτάζοντας συνολικά το πεδίο των μελετών πάνω στην συνείδηση την τελευταία δεκαετία, γίνεται προφανές πως έχουμε κομματιάσει οι ίδιοι την δουλειά που θέσαμε ως στόχο μπροστά μας. Υπάρχουν αυτή την στιγμή τουλάχιστον 12 κύριες σχολές μελέτης της συνείδησης μακριά από το να τείνουν προς την σύγκληση, συχνά ταγμένες ακριβώς στο αντίθετο, αντιφατικές και δραματικά συγκρουόμενες. Μια πολύ συνοπτική περίληψη των κυριότερων ''υποψηφίων'' είναι η εξής:
1. ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ: Τείνουν να βλέπουν την συνείδηση δεμένη στα λειτουργικά σχήματα του εγκεφάλου, είτε με έναν απλό αντιπροσωπευτικό τρόπο είτε με ένα πιο σύνθετο μοντέλο προκύπτον-διασυνδέτη (emergent-connectionist), ο οποίος βλέπει την συνείδηση ως δίκτυα ιεραρχικά ενοποιημένα. Ο προκύπτον-διασυνδέτης είναι ίσως αυτή την στιγμή το κυρίαρχο μοντέλο στις γνωστικές επιστήμες, και έχει συνοψιστεί όμορφα στο βιβλίο του Alwyn Scott ''Stairway to the mind'', όπου «σκάλα» είναι η ιεραρχία των προκυπτομένων παραγόντων που κορυφώνονται στην συνείδηση.
2. ΕΝΔΟΣΚΟΠΙΣΜΟΣ: Υποστηρίζει πως η συνείδηση κατανοείται καλύτερα από την άποψη της πρόθεσης, δεμένη σε απολογισμούς πρώτου προσώπου. Επιθεώρηση και ερμηνεία της άμεσης επίγνωσης-παρατήρησης στις βιωμένες εμπειρίες. Αυτή η προσέγγιση αντιπαραβάλλεται αισθητά με τον απολογισμό τρίτου προσώπου (αντικειμενικό), ανεξάρτητα από το πόσο επιστημονικός μπορεί να φανεί. Δίχως να αρνούνται τις σημαντικές διαφορές τους, αυτή η ευρεία κατηγορία συμπεριλαμβάνει τα πάντα, από φιλοσοφική πρόθεση μέχρι ενδοσκοπική ψυχολογία, υπαρξισμό και φαινομενολογία.
3. ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Βλέπει την συνείδηση δεμένη με το νευρικό σύστημα, τους νευρομεταδότες (neurotransmitters), και τους μηχανισμούς του οργανικού εγκεφάλου. Αντίθετα με τις γνωστικές επιστήμες οι οποίες συνήθως βασίζονται στην επιστήμη των υπολογιστών (πληροφορική), είναι συνεπώς ασαφής για το πώς η συνείδηση συνδέεται πραγματικά με τις δομές του οργανικού εγκεφάλου. Η νευροψυχολογία είναι μια προσέγγιση περισσότερο βασισμένη στην επιστήμη της βιολογίας. Δεμένη στην νευρολογία περισσότερο από ότι στην πληροφορική, βλέπει την συνείδηση να κατοικεί πραγματικά στο οργανικό νευρικό σύστημα με έναν μεγάλο βαθμό πολυπλοκότητας.
4. ΑΤΟΜΙΚΗ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ: Χρησιμοποιεί ενδοσκοπική και ερμηνευτική ψυχολογία για να αντιμετωπίσει συμπτώματα στενοχώριας και συναισθηματικά προβλήματα, και έτσι τείνει να βλέπει την συνείδηση ως πρωταρχικά δεμένη στις προσαρμοστικές ικανότητες των μεμονωμένων οργανισμών. Οι περισσότερες σχολές ψυχοθεραπείας ενσωματώνουν μία θεωρία της συνείδησης ακριβώς επειδή πρέπει να βασίζονται στην ανάγκη των ανθρωπίνων όντων να δημιουργούν νόημα και σημασία, η διάσπαση του οποίου αποφέρει επίπονα συμπτώματα νοητικής οδύνης και συναισθηματικής θλίψης. Στις πιο πρωτοποριακές μορφές της, όπως σε αυτής του Jung, αυτή η προσέγγιση θέτει ως προϋπόθεση συλλογικές ή αρχετυπικές δομές πρόθεσης (και συνεπώς συνείδησης), ο τεμαχισμός των οποίον συμβάλει στην ψυχοπαθολογία.
5. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Βλέπει την συνείδηση ενσωματωμένη σε δίκτυα κοινωνικού νοήματος, ή εναλλακτικά, σαν να είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος υποπροϊόν του ίδιου του κοινωνικού συστήματος. Συμπεριλαμβάνει προσεγγίσεις τόσο ποικίλες όσο από την οικολογία στον Μαρξισμό, από τον κονστρουκτιβισμό στην κοινωνική ερμηνευτική, όπου όλες υποστηρίζουν ότι ο σπόνδυλος της συνείδησης δεν βρίσκεται μόνο, ή, ούτε καν κυρίως, στο άτομο.
6. ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ: Εστιάζεται στην σχέση ψυχοπαθολογίας, προτύπων συμπεριφοράς και ψυχοφαρμακολογίας. Για το τελευταίο μισό του αιώνα, η ψυχιατρική ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεμένη στην Φροϋδική μεταψυχολογία, αλλά ο κλάδος τείνει όλο και περισσότερο να βλέπει την συνείδηση με αυστηρούς νευροφυσιολογικούς και βιολογικούς όρους, κλίνοντας προς την θεωρία της ''κλινικής ταυτότητας'', η οποία δουλεύει με την εξής εξίσωση: συνείδηση = νευρωνικό σύστημα, έτσι ώστε ένα παρουσιαζόμενο πρόβλημα στο πρώτο μέρος της εξίσωσης είναι στην πραγματικότητα μια ανισορροπία στο δεύτερο, άρα διορθώσιμο με φάρμακα.
7. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: Βλέπει την συνείδηση όχι σαν μια ενιαία οντότητα αλλά σαν μια διαδικασία που ξεδιπλώνεται εξελικτικά με μια ουσιαστικά διαφορετική αρχιτεκτονική σε κάθε ένα από τα στάδια ανάπτυξης. Έτσι η κατανόηση της συνείδησης απαιτεί την διερεύνηση της αρχιτεκτονικής του κάθε σταδίου. Στην πιο συμπεριλαμβάνουσα μορφή της, αυτή η προσέγγιση καλύπτει ανώτερα επίπεδα εξαιρετικής ανάπτυξης και ευημερίας, και την μελέτη χαρισματικών, εξαιρετικών και ασυνήθιστων δυνατοτήτων τις οποίες βλέπει ως ανώτερες αναπτυξιακές δυνατότητες λανθάνουσες σε όλους τους ανθρώπους. Περιλαμβάνει ανώτερα στάδια γνωστικής, συναισθηματικής, σωματικής, ηθικής, και πνευματικής ανάπτυξης (μέρος της υπερατομικής ψυχολογίας).
8. ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ: Βλέπει την συνείδηση να αλληλεπιδρά έντονα και πραγματικά με τις σωματικές διαδικασίας, που αποδεικνύεται σε κλάδους όπως η ψυχονευροανοσιοποιητική (psychoneuroimmunology) και η βιοανάδραση (biofeedback). Στις πιο προκλητικές και αμφισβητούμενες μορφές της, αυτή η προσέγγιση περιλαμβάνει συνείδηση και θαυματουργό ίαση, αποτελέσματα της προσευχής σε αξιοσημείωτες αναρρώσεις, φως, ήχος και θεραπεία, αυθόρμητη απαλλαγή από δυσκολίες, κα. Περιλαμβάνει επίσης τις προσεγγίσεις που ερευνούν τα αποτελέσματα της πρόθεσης στην θεραπεία, από την θεραπεία ως μέσον καλλιτεχνικής έκφρασης (art therapy), την απεικόνιση μέσω της φαντασίας (visualization) μέχρι τον διαλογισμό.
9. ΑΣΥΝΗΘΙΣΤΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ: (nonordinary states of consciousness) Από τα όνειρα μέχρι τα ψυχεδελικά ναρκωτικά, αποτελούν ένα πεδίο μελέτης το οποίο, όπως πιστεύουν οι υποστηρικτές του, είναι κρίσιμο για την κατανόηση της συνείδησης γενικότερα. Παρόλο που κάποια από τα αποτελέσματα των ψυχεδελικών ναρκωτικών, για να πάρουμε ένα αμφισβητούμενο παράδειγμα, οφείλονται σε τοξικές παρενέργειες, η γενική συναίνεση σε αυτόν τον τομέα της έρευνας λέει ότι επιδρούν επίσης και ως «μη-συγκεκριμένοι ενισχυτές της εμπειρίας» (nonspecific amplifier of experience) και έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην απελευθέρωση και ενίσχυση πτυχών της συνείδησης που κάτω από κανονικές καταστάσεις δεν θα μπορούσαν να μελετηθούν.
10. ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ: Υποστηρίζουν πως η καθημερινή φυσιολογική συνείδηση δεν είναι παρά μία μικρή και περιορισμένη εκδοχή της βαθύτερης ή ανώτερης κατάστασης της συνείδησης, και ότι συγκεκριμένες ασκήσεις (γιόγκα, διαλογισμός) είναι απαραίτητες για να προκαλέσουν αυτές τις ανώτερες και εξαιρετικές δυνατότητες. Επιπλέον, όλες υποστηρίζουν ότι η ουσία της ίδιας της συνείδησης μπορεί να βιωθεί μόνο όταν φτάσουμε σε αυτές τις ανώτερες, μετα-συμβατικές, μη-δυϊκές καταστάσεις.
11. ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, όπως μπορεί να ονομαστεί; Βλέπει την συνείδηση να είναι πραγματικά ικανή να αλληλεπιδράσει πάνω στον φυσικό κόσμο και να τον αλλάξει, έπειτα από κβαντικές αλληλεπιδράσεις μέσα στο ανθρώπινο σώμα στο ενδοκυτταρικό επίπεδο (π.χ. microtubules) και στον υλικό κόσμο συνολικά (π.χ. ενέργεια 'psi'). Αυτή η προσέγγιση περιλαμβάνει επίσης διάφορες προσπάθειες να συνδέσουμε την συνείδηση με τον φυσικό κόσμο σύμφωνα με πρωτοποριακές θεωρίες της φυσικής (bootstrapping- έναρξη, κυβερνοχώρος, strings- συμβολοσειρές).
12. ΕΡΕΥΝΑ ΛΕΠΤΟΦΥΗΣ ΕΝΈΡΓΕΙΑΣ: Έχει θέσει ως προϋπόθεση την ύπαρξη λεπτοφυών τύπων βιοενέργειας πέρα από τις τέσσερις αναγνωρισμένες δυνάμεις της φυσικής (δυνατές και χαλαρές πυρηνικές, ηλεκτρομαγνητικές, βαρύτητας), και ότι αυτές οι λεπτοφυείς ενέργειες παίζουν έναν εγγενή ρόλο στην συνείδηση και τις δραστηριότητές της. Γνωστές στις παραδόσεις με όρους όπως ''πράνα'', ''κι'', και ''τσι'', λέγεται πως είναι υπεύθυνες για την αποτελεσματικότητα του βελονισμού, για να δώσουμε μόνο ένα παράδειγμα. Αυτές οι ενέργειες συχνά θεωρείται πως είναι ο χαμένος κρίκος της πρόθεσης του μυαλού και του φυσικού σώματος. Για τους θεωρητικούς της ''Μεγάλης Αλυσίδας''* (''Great Chain'' theory), από ανατολή και δύση, αυτή η βιοενέργεια δρα ως ζώνη μετατροπής διπλής κατεύθυνσης, μεταφέροντας το αποτέλεσμα της ύλης στον εγκέφαλο, και επιβάλλοντας την πρόθεση του μυαλού στο σώμα.
ΠΡΟΩΡΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΔΕΣΜΕΥΣΗ:
Αυτό που έχω παρατηρήσει στον κλάδο των μελετών πάνω στην συνείδηση (όπως και αλλού) είναι ότι οι ερευνητές τείνουν να επιλέξουν μία ή δύο από τις προσεγγίσεις πολύ νωρίς στην καριέρα τους, συνήθως κάτω από την επίδραση ενός σημαντικού μέντορα, οργανισμού, ή ακαδημαϊκού τμήματος. Και καθώς η ανθρώπινη φύση είναι αυτή που είναι, μετέπειτα είναι πολύ δύσκολο γι' αυτούς να προσεγγίσουν ή μερικές φορές ακόμα και να αναγνωρίσουν, την ύπαρξη άλλων προσεγγίσεων. Στοιχεία που υποστηρίζουν την δική τους θέση συσσωρεύονται απλήστως, ενώ στοιχεία που δεν την υποστηρίζουν αγνοούνται, υποβιβαθμίζονται, ή σβήνουν μέσα στην επεξήγηση.
Αλλά τι, αν, αντί γι' αυτό, κάνουμε την εξής υπόθεση: το ανθρώπινο μυαλό είναι αδύνατο να παραγάγει 100% λάθος. Με άλλα λόγια, κανείς δεν είναι τόσο έξυπνος για να κάνει λάθος πάντα.
Αυτό θα σήμαινε, πολύ απλά, ότι κάθε μία από αυτές τις 12 προσεγγίσεις δεν μπορεί να περιέχουν μόνο λάθος, αλλά βλέποντας το πιο θετικά, η κάθε μία από αυτές έχει κάτι εξαιρετικά σημαντικό και αξιόλογο να πει. Και αυτό σημαίνει, αναπόφευκτα, ότι θα μετρήσουμε την πρόοδό μας προς μια αληθινά ολοκληρωμένη κατεύθυνση, με την ικανότητά μας να συμπεριλάβουμε, να συνθέσουμε, και να ενοποιήσουμε και τις 12 αυτές σημαντικές προσεγγίσεις. Είναι σαφώς μία αποθαρρυντική πρόκληση, αλλά είναι εξίσου ξεκάθαρο πως οτιδήποτε λιγότερο από αυτό απλώς δεν μπορεί να υποστηρίξει το επίθετο «ολοκληρωμένο».
Πώς τα πάμε, λοιπόν; Πόσο έχουμε προχωρήσει σε αυτό το μονοπάτι; Και, εξίσου σημαντικό, ποια είναι τα βήματα που θα μπορούσαμε να κάνουμε στο άμεσο μέλλον για να προχωρήσουμε αυτή την ευγενή αναζήτηση;
ΤΟ ΣΚΛΗΡΟ ΜΥΑΛΟ ΚΑΙ Η ΜΑΛΑΚΗ ΚΑΡΔΙΑ
Από την άποψη της γνωστικής επιστήμης, μπορούμε να σημειώσουμε πως οι 12 προσεγγίσεις εκτείνουν το φάσμα από τις πολύ «σκληρές» ως τις πολύ «μαλακές». Στο ένα άκρο είναι οι «σκληρές» προσεγγίσεις που προσπαθούν σθεναρά να στηριχθούν σε εμπειρικές παρατηρήσεις. Αυτές περιλαμβάνουν την γνωστική επιστήμη, την νευροψυχολογία, και την κλινική ψυχιατρική. Αυτές οι «σκληρές» οπτικές σβήνουν μέσα στις πιο «μαλακές» προσεγγίσεις οι οποίες σιγά σιγά δίνουν ουσιαστικό βάρος στην εσωτερικότητα και την συνειδητοποίηση του εαυτού (με την έννοια της ολικής ή μερικής αυτοπραγμάτωσης), περιλαμβάνοντας την ψυχοσωματική ιατρική, κβαντικές προσεγγίσεις, την ατομική ψυχοθεραπεία, την αναπτυξιακή ψυχολογία, και την κοινωνική ψυχολογία. Και αυτές σβήνουν μέσα στις «μαλακές» προσεγγίσεις οι οποίες τονίζουν την θεμελιώδη προτεραιότητα της ίδιας της συνείδησης, ειδικά όπως απελευθερώνεται στις λεπτοφυείς ενέργειες, στις ασυνήθιστες καταστάσεις συνείδησης και στις στοχαστικές και διαλογιστικές πρακτικές.
Ερευνώντας τις διάφορες κατευθύνσεις των μελετών πάνω στην συνείδηση της περασμένης δεκαετίας, κάποιες δυνατές τάσεις ξεχωρίζουν. Ουσιαστική πρόοδος έχει γίνει και από τα τρία «στρατόπεδα». Στο πιο σκληρό άκρο του φάσματος, η γνωστική επιστήμη (και οι πολλές της παραφυάδες) έχει φτάσει να ορίζει την επικρατούσα τάση ως «επιστήμη της συνείδησης», τουλάχιστον στις Αγγλοσαξονικές χώρες. Παρόλο που οι υποστηριχτές των άλλων προσεγγίσεων μπορεί να νιώθουν πως οι γνωστικές επιστήμες και η νευροψυχολογία παίρνουν μια πολύ στενή θέση, παρόλα αυτά η πρόοδος που έχουν κάνει αυτοί οι κλάδοι είναι πραγματικά εντυπωσιακή, ξεκινώντας από το απλό γεγονός ότι έχουν τουλάχιστον αρχίσει να εισάγουν την μελέτη της συνείδησης ως «αξιοσέβαστη» και «επιστημονική» προσπάθεια, μετά από δεκαετίες θετικιστικής (positivistic) και συμπεριφορίστικης (behavioristic) άρνησης την ύπαρξης της ίδιας της συνείδησης. Αυτός ο άθλος από μόνος του είναι κάτι σαν υπέρβαση ιστορικής σημασίας η οποία έχει ωριμάσει ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία. Το φάσμα των μεσαίων προσεγγίσεων, που εξηγείται από την αναπτυξιακή και την κοινωνική ψυχολογία, έχουν επίσης κάνει ουσιαστικές (σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα κατά τρόπο παραδειγματικό) υπερβάσεις. Η επανάσταση του Piage (Πιαζέ), πιστεύω ότι θα ταξινομηθεί ως μια από τις δύο ή τρεις μεγαλύτερες στο χώρο της ψυχολογίας κατά τη σύγχρονη εποχή. Στην ιδέα πώς τα ανώτερα στάδια της συνείδησης ξετυλίγονται, έχει δοθεί δυνατή εμπειρική και φαινομενολογική στηρίξει και έχει υποστηριχθεί και από δια-πολιτισμικές μελέτες στην κοινωνική ψυχολογία. Ο Abraham Maslow (Άμπραχαμ Μάσλοου), ο συνιδρυτής και της Τρίτης Δύναμης (ουμανιστική) και της Τέταρτης Δύναμης (υπερατομική) στην ψυχολογία, στέκεται εδώ σε έναν απόλυτα κεντρικό ρόλο. Πολυάριθμες μελέτες την προηγούμενη δεκαετία συνέχισαν και ραφινάρισαν κατά πολύ αυτή την γραμμή έρευνας Piage/Maslow.
Οι προσεγγίσεις στο πιο απαλό άκρο του φάσματος έχουν κατά παρόμοιο τρόπο κάνει εξίσου εντυπωσιακές προόδους. Αυτή την στιγμή έχουμε μεγαλύτερη πρόσβαση σε περισσότερες στοχαστικές παραδόσεις από ότι σε κάθε άλλη στιγμή στην ιστορία. Ξεκινώντας περίπου δύο με τρεις δεκαετίες πριν, ένας πρωτοφανής αριθμός νεαρών Αμερικάνων ξεκίνησαν προχωρημένες στοχαστικές σπουδές, που κυμαίνονταν από το Ζεν στην στοχαστική προσευχή, από την κουνταλίνι γιόγκα στο βιπάσσανα, από το βιζραγιάνα στον σουφισμό, από την βεντάντα στην καμπαλά. Πολλοί από αυτούς τους μαθητές «αποφοίτησαν» και είναι τώρα χαρισματικοί και εμπνευσμένοι δάσκαλοι, που μας καλούν όλους να αναγνωρίσουμε την πρωταρχική και ιερή φύση της ίδιας της συνείδησης, όποιο όνομα και αν της δώσουμε. Προσθέτοντας στην ατομική πρόοδο κάθε ένα από τα στρατόπεδα, θα μπορούσαμε να παρατηρήσουμε δύο σημαντικές γενικές τάσεις- ή «μεγα-τάσεις»- στην μελέτη πάνω στην συνείδηση στο σύνολό της. Αφ' ενός, έχει εμφανιστεί κάτι σαν μια σταθεροποίηση και περιχαράκωση των «σκληρότερων» προσεγγίσεων: στην Αγγλοσαξονική επικρατούσα οπτική, η γνωστική επιστήμη, η νευρολογία, η νευροψυχολογία, και η κλινική ψυχιατρική είναι οι «αληθινές» προσεγγίσεις στην συνείδηση, με οτιδήποτε άλλο σχετικό να κατέχει «μη-επιστημονική» (δηλαδή μη πραγματική) θέση. Συγκριτικά με τις «μαλακότερες» προσεγγίσεις, αυτή η ηγεμονία του (σκληρού) μυαλού είναι ίσως ατυχής, αλλά ας θυμόμαστε ότι, συγκριτικά με τον θετικισμό και τον συμπεριφορισμό, είναι θεμελιώδης, μεγάλη πρόοδος. Σε μερικούς από εμάς ίσως αρέσει να το δούμε αυτό σαν επαναστατική ή αναπτυξιακή πρόοδο, αλλά σίγουρα ένα βήμα πάνω από την θετικιστική ''επίπεδη χώρα''* ('flatland', χαρακτηρισμό που εισήγαγε ο Wilber και χρησιμοποιείται ευρέως παρόμοια με την ''έρημη χώρα'' του Joyce).
Η δεύτερη μεγα-τάση απλώς κλίνει προς αυτή την πρόοδο περαιτέρω: Παρόλο που οι πιο σκληρές προσεγγίσεις έγιναν η θεσμική επικρατούσα τάση, οι μεσαίες και οι μαλακές προσεγγίσεις κάνουν ουσιαστική πορεία. Έχει συμβεί την τελευταία δεκαετία μία γενική, λεπτή αλλά καταφανής, «χαλάρωση» προς την πιο τρυφερή άκρη του φάσματος. Ίσως αυτό το μαλάκωμα οφείλεται στην γενικότερη εξέλιξη της ίδιας της συνείδησης. Ίσως να είναι λόγω της συσσώρευσης μεγάλου όγκου πληροφοριών ο οποίος δίνει σκληρά στοιχεία για τις πιο μαλακές πραγματικότητες. (Ο κύριος λόγος που παραβλέπουμε αυτή την χαλάρωση; Τα κολεγιόπαιδα που πράγματι «εισέπνευσαν»*(ουσίες) και που είναι τώρα επικεφαλής τμημάτων ψυχολογίας και ψυχιατρικής γνωρίζουν από πρώτο χέρι την ύπαρξη μαλακότερων πραγματικοτήτων από αυτές που ούτε στα όνειρά τους δεν θα φανταζόντουσαν οι σκληρόμυαλες επιστήμες)
Αλλά, όποιος κι αν είναι ο λόγος, αυτή η κλίση της δεύτερης μεγα-τάσης προς το πιο τρυφερό, φαίνεται αναμφισβήτητη. Πράγματι, οι «νοητικές μελέτες» έχουν φτάσει να σημαίνουν κάτι προς μια έμφαση στην πιο μαλακή άκρη του φάσματος, υποστηριζόμενη από τον ενδοσκοπισμό και τις στοχαστικές σπουδές σε συμπλήρωμα των σκληρότερων προσεγγίσεων. Φυσικά, το πόση επιρροή θα έχει αυτή η δεύτερη μεγα-τάση παραμένει να το δούμε στο μέλλον (μια μετατόπιση προς το νοητικό). Πράγματι, ένα από τα στοιχεία που θα πρέπει να εξετάσουμε είναι το πώς να προχωρήσουμε αυτή την συγκεκριμένη οδό έρευνας, την ενοποίηση του σκληρού-μυαλού με την μαλακή-καρδιά, που είναι απλώς άλλος ένας τρόπος για να σκεφτούμε την ολοκληρωμένη, ολιστική προσέγγιση.
ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΝ
Επομένως, ερευνώντας το πεδίο των μελετών πάνω στην συνείδηση της περασμένης δεκαετίας, είμαι ταυτόχρονα εγκαρδιωμένος και λυπημένος. Έχει υπάρξει μια πρωτοφανής έκρηξη ενδιαφέροντος στις μελέτες πάνω στην συνείδηση συνολικά. Έχουμε παρατηρήσει την έκδοση πολυάριθμων και αρκετά σημαντικών βιβλίων πάνω στην συνείδηση, και τα οποία δεν προέρχονταν μόνο από εναλλακτικά εκπαιδευτικά κέντρα ή εκδότες, αλλά από τον τύπο πανεπιστημίων όπως η Οξφόρδη, το MIT, Paeger, και το Χάρβαρντ. Έχουμε δει αυξανόμενο αριθμό εμπειρικών μελετών πάνω στα πάντα, από τις επιδράσεις του διαλογισμού στην ψυχική υγεία, μέχρι τις επιδράσεις της προσευχής σε ασθενής με καρδιακές παθήσεις. Συνδυάζοντας τον πλούτο από πληροφορίες που έχουμε από τις ανατολικές και στοχαστικές προσεγγίσεις, πολύ πιθανόν να κατέχουμε σε αυτά τα τελευταία χρόνια της δεύτερης χιλιετίας περισσότερες καθαρές πληροφορίες και στοιχεία πάνω στις μελέτες της συνείδησης από κάθε άλλη στιγμή της ιστορίας του ανθρώπου.
Και όμως, και όμως… Τα κομμάτια επικρατούν. Παρόλο που υπάρχουν πολυάριθμες εξαιρέσεις, για το μεγαλύτερο μέρος η έρευνα μένει δεμένη σε ''μία προσέγγιση''. Ο Daniel Dennett παίρνει μία λειτουργική γνωστική θέση, ο John Searle τονίζει την εσωτερικότητα, οι θεωρητικοί συστημάτων αναφέρουν μία ολιστική οπτική, αλλά πρόκειται μόνο για εξωτερικό ολισμό, υποστηριγμένο από μονολογία και σε διαδικασία γλώσσας- ''αυτό'', χωρίς το ''εγώ'' ή το ''εμείς''*. (δες παρατηρήσεις) Οι νευροψυχολόγοι αγωνίζονται για την μέρα όπου ένα ηλιοβασίλεμα θα μπορεί να περιγραφτεί με χημικούς όρους όπως ''ντοπαμίνη'', ''σεροτονίνη'', και ''συναπτική επανάληψη''. Η Κβαντική συνείδηση χωρίς ανάσα αναγγέλλει ότι η ανθρώπινη ελεύθερη βούληση κατοικεί στην κατάρρευση του Schr- εξίσωση κυμάτων dinger. Η εξαιρετική ίαση κοιτάζει για συνειδητότητα στην παρουσίαση θαυμάτων, ενώ ο κοινωνικός κονστρουκτιβισμός υποστηρίζει ότι το όλο θέαμα είναι το προσωπείο μιας ιδεολογίας και μιας δύναμης η οποία παρελαύνει ως η ίδια η γνώση.
Συνεπώς, παρόλο που κάθε μία από αυτές τις προσεγγίσεις έχει κάνει εντυπωσιακές προόδους την τελευταία δεκαετία, και παρόλο που η σημαντική μεγα-τάση είναι η πιο ήπια μορφή και συμπληρωματικότερη στάση διαφόρων μαλακών προσεγγίσεων, και παρόλο που υπάρχει μια από κοινού προσπάθεια εκ μέρους κάποιων ερευνητών να δημιουργήσουν δια-τμηματικό και πολυκλαδικό διάλογο, εξακολουθώ να βρίσκω πως αυτός είναι ο πιο αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα των μελετών πάνω στην συνείδηση. Με άλλα λόγια, βρίσκω πως υπάρχει μια προφανής απουσία μιας από κοινού προσπάθειας να μελετήσουμε και να αναπτύξουμε όχι μόνο τις 12 κύριες προσεγγίσεις αλλά τον τρόπο με τον οποίο όλες χωρίς εξαίρεση, πραγματικά να χωρούν μαζί ως μέρος του αδιάσπαστου Κόσμου. Και έτσι ίσως κλείσω με μερικές σκέψεις πάνω σε αυτό το θέμα.
Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ
Με δεδομένους τους παραπάνω παράγοντες, πιστεύω πως υπάρχουν τρία κύρια βήματα, συγκεκριμένα, που είναι απαραίτητα να κάνουμε για το μέλλον των μελετών πάνω στην συνείδηση:
1. Να συνεχίσουμε την έρευνα στους διάφορους τομείς. Αυτό σημαίνει, να συνεχίσουμε να ραφινάρουμε την κατανόησή μας πάνω στα πολλά κομμάτια του παζλ. Οι δώδεκα προσεγγίσεις που περιέγραψα εν συντομία, είναι δώδεκα σημαντικά κομμάτια αυτού του εξαιρετικού αινίγματος, το καθένα από τα οποία είναι βαθύτατα σημαντικό, και αξίζει συνεχή και σφριγηλή έρευνα και ανάπτυξη.
2. Να αντιμετωπίσουμε το απλό γεγονός ότι σε μερικές περιπτώσεις, η αλλαγή της συνείδησης από το μέρος του ίδιου του ερευνητή είναι υποχρεωτική για την περαιτέρω έρευνα της ίδιας της συνείδησης. Μερικές πτυχές της ανθρώπινης συνείδησης πραγματικά μπορούν να προσεγγιστούν με συμβατικές, εμπειρικές (γνωστικές) και επιστημονικές μεθοδολογίες. Αλλά, όπως πολυάριθμες προσεγγίσεις (για παράδειγμα, 7,9,10) έχουν δείξει, οι ανώτερες ή μετα-συμβατικές καταστάσεις της ανάπτυξης της συνείδησης, μπορούν μόνο να προσεγγιστούν από αυτούς τους ανθρώπους που έχουν οι ίδιοι αναπτυχθεί προσωπικά σε ένα μετα-συμβατικό επίπεδο. Μπορείς να γίνεις εξαίρετος ειδικός πάνω στην θεωρία συστημάτων χωρίς απαραίτητα να έχεις αναπτύξει μετα-συμβατική επίγνωση-παρατήρηση, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορείς να γίνεις εξαίρετος ειδικός πάνω στο Ζεν χωρίς την προσωπική εξέλιξη. Μπορείς να κατανοήσεις τον Dennett χωρίς να έχεις μεταμορφώσει την συνείδησή σου, δεν μπορείς να καταλάβεις τον Πλωτίνο εάν πρώτα δεν το έχεις κάνει αυτό. Εάν ερευνάς λοιπόν μετα-συμβατικούς τομείς, τότε οι μετα-συμβατικές πρακτικές είναι υποχρεωτικές.
Κατά συνέπεια, κάποιες μελέτες πάνω στην συνείδηση μπορούν πράγματι να συνεχιστούν κάνοντας την δουλειά ως συνήθως, και είναι σημαντικό να το αναγνωρίσουμε αυτό. Αλλά κάποια από τα κομμάτια του αινίγματος της συνείδησης δεν μπορούν να κατανοηθούν χωρίς την μετα-συμβατική ανάπτυξη από μέρους του συμμετέχοντα-ερευνητή. Αυτό το βαθύ ταμπού, ο ριζωμένος μύθος, συγκεκριμένα η ''ιερότητα'' του αποδεσμευμένου παρατηρητή, δεν εξασφαλίζει αντικειμενικότητα στις μετα-συμβατικές μελέτες. Εξασφαλίζει αποτυχία στην προσπάθεια να κατανοήσουμε στα στοιχεία που μας δίνονται από την πρώτη στιγμή.
Με δεδομένες τις δυο μεγα-τάσεις που σημειώσαμε (την περιχαράκωση των σκληρότερων γνωστικών επιστημών, και ταυτόχρονα μια ευδιάκριτη μετατόπιση προς την μαλακότερη και νοητική άκρη του φάσματος), αυτό θα σήμαινε συγκεκριμένα να συνεχίσουμε να δουλεύουμε προς την ανάπτυξη των νοητικών μελετών σαν μια εξισορρόπηση στις επικρατούσες σκληρότερες θέσεις. Όχι ενάντια στην επικρατούσα γενική αποδοχή, όχι αντίθετα, όχι αρνούμενοι, όχι δυσφημίζοντας, όχι αποδομώντας (deconstruct) αλλά μάλλον συμπληρώνοντας, ολοκληρώνοντας και εκπληρώνοντας: να υπερβούμε και να συμπεριλάβουμε (βασική διαδικασία ανάπτυξης των ολοτήτων κατά τον Wilber) την επικρατούσα θέση, όχι να την υπερβούμε και να την αρνηθούμε.
3. Να συνεχίσουμε να ψηλαφίζουμε την πορεία μας προς μια αυθεντικά ολοκληρωμένη, ολιστική θεωρία της ίδιας της συνείδησης. Το να υποστηρίζουμε ότι είμαστε ''ολιστικοί'' από μόνο του, όπως είδαμε, είναι ουσιαστικά χωρίς νόημα, αφού οι περισσότερες από τις προσεγγίσεις θεωρούν ότι καλύπτουν όλη την πραγματικά σημαντική βάση, και έτσι οι περισσότερες υποστηρίζουν σιωπηρά πως είναι όσο ολοκληρωμένες γίνεται. Στην περασμένη δεκαετία, παρόλο που έχουν υπάρξει κάποιες σημαντικές εξαιρέσεις, είχαμε δώδεκα κυρίως κομμάτια που όλα υποστήριζαν πως ήταν ολόκληρη η πίτα.
Σε μία σειρά βιβλίων (συμπεριλαμβανομένου του ''Sex, ecology and spirituality'', του ''A brief history of everything'', και του ''The Eye of Spirit: an integral vision for a world gone slightly mad'', υπό έκδοση από την Κυβέλη) έχω προσπαθήσει να δείξω μια εκδοχή μίας ολοκληρωμένης, ολιστικής θεωρίας της συνείδησης η οποία ρητώς περιλαμβάνει αυτές τις δώδεκα προσεγγίσεις. Στον περιορισμένο χώρο αυτού του κειμένου δεν θα μπορούσα καν να δώσω μια επαρκή περίληψη, και δεν πιστεύω πως αρμόζει σε μια έκθεση η οποία αποτυπώνει τις μελέτες πάνω στην συνείδηση στο σύνολο τους. Αυτό που είναι σημαντικό, νομίζω, δεν είναι η συγκεκριμένη εκδοχή της δικής μου ενοποιητικής οπτικής, αλλά μάλλον το να μπούμε όλοι σε αυτόν τον εξαιρετικό διάλογο για την δυνατότητα μιας ολοκληρωτικής προσέγγισης γενικότερα, μιας προσέγγιση που -και αυτό μπορούμε να πούμε με διάφορους τρόπους- θα ενσωματώσει το σκληρό-μυαλό με την μαλακή-καρδιά, τις φυσικές επιστήμες με τις νοητικές επιστήμες, τις αντικειμενικές πραγματικότητες με τις υποκειμενικές πραγματικότητες, το εμπειρικό (γνωστικό) με το υπερβατικό. Ας ελπίσουμε πως σε μια δεκαετία από τώρα κάποιος θα παρατηρήσει μια τρίτη μεγα-τάση στην μελέτη της συνείδησης, συγκεκριμένα την πραγματικά ολοκληρωμένη. Ας αρχίσει εδώ και τώρα με όλους εμάς που μοιραζόμαστε το ενδιαφέρον και την ανησυχία για ολισμό, για εναγκαλισμό, για σύνθεση, για ενοποίηση: ας αφήσουμε αυτή την προσπάθεια προς τα έξω να ξεκινήσει από εμάς, ακριβώς εδώ, ακριβώς τώρα.
Είναι πιθανή μια αυθεντικά ολοκληρωμένη, ολιστική θεωρία της συνείδησης; Αυτή θα ήταν η ερώτησή μου και η πρόκλησή μου. Πόσο μεγάλη είναι η ομπρέλα μας; Πόσο μακριά και πόσο βαθιά μπορούμε να ρίξουμε το δίχτυ της καλής μας θέλησης; Πόσες φωνές θα αφήσουμε σε αυτήν την χορωδία της συνείδησης; Πόσα χαμόγελα θα μπορέσει να πάρει το θείο πρόσωπο αυτής μας της προσπάθειας; Πόσα χρώματα θα αναγνωρίσουμε αυθεντικά στον συνασπισμό του ουράνιου τόξου;
Όταν κάνεις παύση από όλη αυτή την έρευνα, και αφήσεις την θεωρία για λίγο ήσυχη, όταν χαλαρώσεις στο αρχέγονο έδαφος της εγγενούς συνειδητοποίησής σου, τι βρίσκεις μέσα εκεί; Όταν η χαρά ενός κοκκινολαίμη τραγουδά μια ξεκάθαρη πρωινή αυγή, πού βρίσκεται η συνειδητοποίησή σου τότε; Όταν οι ηλιαχτίδες ακτινοβολούν από την δόξα της χιονισμένης βουνοκορφής, πού βρίσκεται η συνειδητοποίησή σου τότε; Σε μέρος ξεχασμένο από τον χρόνο, σε αυτή την αιώνια στιγμή χωρίς διάρκεια και ημερομηνία, στην κρυφή σπηλιά της καρδιάς, εκεί όπου ο χρόνος αγγίζει την αιωνιότητα και ο χώρος εκλιπαρεί την απεραντοσύνη, όταν η βροχοσταλίδες πάλλονται πάνω στην σκεπή ενός ναού και αναγγέλλουν την ομορφιά του θείου σε κάθε παλμό, όταν το σεληνόφως απεικονίζεται σε μια και μόνο δροσοσταλίδα για να μας υπενθυμίσει ποιοι είμαστε και πού βρισκόμαστε, και όταν σε ολόκληρο το σύμπαν δεν υπάρχει τίποτε άλλο παρά ο ήχος ενός μοναχικού καταρράκτη κάπου μέσα στην ομίχλη ευγενικά καλώντας το όνομά σου, πού βρίσκεται η συνειδητοποίησή σου τότε;
ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Great Chain of Being (μεγάλη αλυσίδα της ύπαρξης):
Η πραγματικότητα αποτελείται από διάφορα επίπεδα και διαστάσεις ύπαρξης, ξεκινώντας από την ύλη, το σώμα, το μυαλό και φτάνουν μέχρι την ψυχή και το πνεύμα. Έχουν διάφορα ονόματα ανάλογα την παράδοση: Ταοϊσμός ή Βουδδισμός, Ινδουισμός ή Νεοπλατωνισμός, Σουφισμός ή Χριστιανικός μυστικισμός. Αφού η κάθε μεταγενέστερη διάσταση υπερβαίνει αλλά συμπεριλαμβάνει την προγενέστερη, η κάθε ανώτερη διάσταση αγκαλιάζει, εμπεριέχει και καλύπτει την κατώτερη.
Holotropic breathing (ολοτροπική αναπνοή, ψυχοθεραπευτική μέθοδος αλλά και τεχνική εισόδου σε ασυνήθιστες καταστάσεις συνείδησης):
Εδώ νομίζω αξίζει να σημειωθεί γι' αυτούς που για εύλογους λόγους φοβούνται την όποια χρήση ναρκωτικών ουσιών πως γίνεται κάτω από την περιορισμένη δοσολογία των ιατρών σε ελεγχόμενο νοσοκομειακό περιβάλλον - το γνωστό παράδειγμα του ψυχίατρου Grof με το LSD - και πως τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι εισόδου σε αυτές τις ασυνήθιστες καταστάσεις συνειδητότητας χωρίς την χρήση ψυχεδελικών ουσιών παρά μόνο με ειδικούς τρόπους αναπνοής- π.χ. ολοτροπική αναπνοή.
Noetic Science Institute (Ινστιτούτο Νοητικών Επιστημών):
Psi (Ψ):
Στην αγγλοσαξονική γλώσσα το ελληνικό γράμμα 'Ψ' έχει χρησιμοποιηθεί για τις παραψυχολογικές ικανότητες και φαινόμενα (π.χ. αναγνώριση, τηλεπάθεια, τηλεκίνηση, κ.α.)
Non-dual (μη-δυϊσμός):
Του κάθε ανθρώπου η ήδη πάντα-παρούσα κατάσταση της πεφωτισμένης συνειδητοποίησης που δεν περιλαμβάνει καμία δυαδικότητα (π.χ. ένωση της μορφής με το άμορφο). Είναι ταυτόχρονα ο υψηλότερος στόχος όλων των βαθμίδων της συνειδητότητας και η πάντα-παρούσα οντολογική βάση τους. Άμεσα με αυτό σχετίζεται και ο χαρακτηρισμός της αλήθειας του μυαλού που έχει φωτιστεί ως ''πάντα-ήδη'' (always-already truth) σύμφωνα με την αρχαία ινδική φιλοσοφία της Advaita (vedantic nondualism) αλλά και άλλων μεταφυσικών φιλοσοφιών.
Translation and transformation:
Μετάφραση και μεταμόρφωση (στην θρησκεία αλλά έχει εφαρμογή και ευρύτερα).
Ο πρώτος τύπος θρησκείας ή πνευματικής πρακτικής προσπαθεί να δώσει νόημα και παρηγοριά στον αποκομμένο εαυτό, ενώ ο δεύτερος τύπος πραγματικά δουλεύει για να μεταμορφώσει το άτομο έτσι ώστε αυτός ή αυτή να μπορεί να υπερβεί τον αποκομμένο εαυτό και να φτάσει στην ενότητα ή μη-δυϊκή συνειδητοποίηση.
All quadrants, all levels, all lines (όλα τα τεταρτημόρια, όλα τα επίπεδα, όλες τις γραμμές):
Το συνοπτικό ολοκληρωτικό μοντέλο του Wilber για να προσεγγίσουμε ή να μελετήσουμε οτιδήποτε. Χρησιμοποιεί τον συνοπτικό πίνακα των τεσσάρων τεταρτημορίων στο οποίο το πάνω-αριστερό είναι το εσωτερικό, ατομικό και προθεσιακό, το πάνω δεξί είναι το εξωτερικό, ατομικό και συμπεριφορικό, το κάτω αριστερό είναι το εσωτερικό, συλλογικό και πολιτισμικό, και το κάτω δεξί είναι το εξωτερικό, συλλογικό, κοινωνικό. Επίσης χρησιμοποιεί τα διάφορα επίπεδα ανάπτυξης (στην γενική μορφή τους 3: από προ-ατομικό, σε ατομικό, σε υπερ-ατομικό, στην αναπτυγμένη μορφή τους 17, τα οποία μετέπειτα έγιναν 10: αισθησιο-φυσικό, φαντασιακό-συναισθηματικό, παραστατική σκέψη, κανονιστική σκέψη, σχηματική-αντανακλαστική σκέψη, οπτική-λογική, ψυχικό, λεπτοφυές, αιτιατό, μη-δυϊκό) και τις διάφορες γραμμές ανάπτυξης (γνωστική, ηθική, καλλιτεχνική, ενδοπροσωπική, συναισθηματική, κοινωνική, πνευματική κ.α., συνολικά 24).
Behaviorism (Συμπεριφορισμός):
Ο όρος αναφέρεται στην προσέγγιση και κατεύθυνση της ψυχολογίας που ισχυρίζεται ότι αυτό που έχει πρωταρχική σημασία στην επιστημονική ψυχολογική έρευνα, είναι αυτό που μπορεί να παρατηρηθεί αντικειμενικά και άμεσα, που μπορεί να μετρηθεί και να αξιολογηθεί. Ενδοσκόπηση, αυτογνωσία, και ανάλυση των εσωτερικών βιωμάτων και έννοιες όπως σκέψη, συναίσθημα και βούληση απορρίπτονται ως μη επιστημονικές. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πως ο διαλογισμός και οι στοχαστικές πρακτικές- το μαλακό άκρο του φάσματος του Wilber- δεν θα αναγνωρίζεται καν από αυτούς.
Constructivism (Κονστρουκτιβισμός από την αγγλική λέξη 'construct' που σημαίνει κατασκευάζω, δομώ):
Πνευματικό κίνημα που εμφανίστηκε στην Γαλλία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ερευνητική της μέθοδος στηρίζεται πάνω στην βασική έννοια της ''δομής'' που εδώ λαμβάνεται σαν μία αντικειμενική πραγματικότητα (λαμβάνεται ως οντολογική) μέσω της οποίας μπορούν να οριστούν όλα τα φαινόμενα (ανθρώπινα, κοινωνικά και κοσμικά). Ο Wilber στην εισαγωγή των συλλογικών του έργων (τόμος 2), εξηγεί τις πρόσφατες διαφωνίες πάνω στην έννοια των «δομών», την κριτική που έχουν θέσει οι υποστηριχτές των αυτο-οργανωτικών συστημάτων και των δυναμικών διαδικασιών, και ξεκαθαρίζει τον τρόπο με τον οποίο ο Πιαζέ χρησιμοποίησε τον όρο και που δεν έρχεται σε αντίθεση ουσιαστικά με τις ολιστικές μορφές αυτοοργάνωσης.
Cognitive therapy (γνωστική θεραπεία):
Σύμφωνα με την γνωστική ψυχολογία η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα- αποκλειστικά ή κατά κυριότερο λόγο- εσωτερικών νοητικών διαδικασιών. Αν και αντιτίθεται στον Μπιχεβιορισμό (Συμπεριφορισμό), η αντίθεση αυτή δεν είναι ριζική. Για τους γνωστικούς θεωρείται απλά υπεραπλουστευμένη ελλιπής θεωρία.
Inhale (εισπνοή):
Εδώ κάνει κριτική στο σχηματοποιημένο καθεστώς γνωστικών επιστημών στα πανεπιστήμια από καθηγητές που ως έφηβοι και φοιτητές στον ''πυρετό'' της Νέας Εποχής δοκίμασαν διάφορα ναρκωτικά και βίωσαν άλλες καταστάσεις συνείδησης τις οποίες τώρα απαρνούνται.
Εγώ, Εμείς, Αυτό:
Εδώ ο Wilber αναφέρεται στα τέσσερα τεταρτημόρια που συνοψίζονται στην ''Μεγάλη Τριάδα'': εγώ, εμείς, αυτό. (Για εκτενέστερη επεξήγηση δες ''A brief history of everything'' μεταφρασμένο στα ελληνικά ''Ο δρόμος της συνείδησης'', εκδόσεις αρχέτυπο, 2000
Για περισσότερες εξηγήσεις πάνω στις γενικές έννοιες και τους όρους που χρησιμοποιεί ο Wilber μπορείς να δεις στα αγγλικά: www.worldofkenwilber.com του Frank Visser από την Ολλανδία, συγγραφέα ενός βιβλίου πάνω στο έργο του Wilber).
