ΤΟ ΕΙΝΑΙΤο ΕΙΝΑΙ είναι Ενέργεια, αντίληψη ύπαρξης, όχι κάποια ουσία. ΕΙΝΑΙ και ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ταυτίζονται. Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ είναι εξ αρχής δεδομένη, αντικειμενική, υπερατομική, αυτοδύναμη, συνειδητοποιούσα τον εαυτό της ως Ύπαρξη. Με αυτή την Έννοια ταυτίζεται με το ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ. Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ (ΕΙΝΑΙ) είναι στην φύση της κενή. Δεν υπάρχει Διαφοροποίηση και έτσι «φαίνεται» σαν να μην υπάρχει δραστηριότητα. Είναι η ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ.
ΝΟΗΣΗ
Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ που ταυτίζεται με το ΕΙΝΑΙ δημιουργεί, εμπεριέχει, συνειδητοποιεί και απεικονίζει την Πραγματικότητα με τις ποικιλίες της ως ροή συμβάντων. Αυτή η δευτερεύουσα λειτουργία της ονομάζεται νόηση, νοητική λειτουργία, και εμφανίζεται ως δραστηριότητα. Αντανάκλαση της νόησης είναι ο δυναμικός κόσμος, και δευτερεύουσα αντανάκλαση είναι ο υλικός κόσμος. Όλα είναι νόηση, νοητικής υφής, δεν υπάρχει άλλη ουσία.
Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ διακρίνεται σαφώς από την νοητική λειτουργία, από το νοητικό περιεχόμενο που συνθέτει την περιορισμένη συνείδηση, την ατομική ύπαρξη, το εγώ, την νοητική προσωπικότητα, που υφίσταται μέσα στους διάφορους κόσμους προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε κόσμου.
Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ως Υποκείμενο αντιλαμβάνεται διάφορες καταστάσεις ύπαρξης:
Το ΕΙΝΑΙ (όταν εκδηλώνεται στον κόσμο της Αιωνιότητας).
Το Παγκόσμιο και τις νοητικές λειτουργίες επιπλέον (όταν εκδηλώνεται στον νοητικό κόσμο).
Τις δυναμικές ενέργειες επιπλέον (όταν εκδηλώνεται στον δυναμικό κόσμο).
Τις υλικές λειτουργίες επιπλέον (όταν εκδηλώνεται στον υλικό κόσμο).
Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ εκδηλώνεται σε διάφορα οντολογικά πεδία, οντολογικούς χώρους, κόσμους. Όταν η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ εκδηλώνεται σε ένα κατώτερο πεδίο, τότε οι δυνάμεις με τις οποίες εκδηλωνόταν σε ανώτερα πεδία εκδηλώνονται εδώ ως απλές λειτουργίες. Έτσι όταν η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ εκδηλώνεται στο Υλικό Πεδίο, η νοημοσύνη του που εκδηλωνόταν σε καθαρή μορφή στο Νοητικό Πεδίο ή ως λειτουργία υποβαθμισμένη στο Δυναμικό Πεδίο, εδώ εκδηλώνεται σαν ακόμα πιο υποβαθμισμένη λειτουργία. Το ίδιο συμβαίνει με τον δυναμισμό που εκδηλωνόταν σε καθαρή μορφή στο Δυναμικό Πεδίο: στο Υλικό Πεδίο εκδηλώνεται ως υποβαθμισμένη λειτουργία.
Όταν λοιπόν εκδηλωνόμαστε στο Υλικό Πεδίο και δραστηριοποιούμαστε σε αυτό το πεδίο, τότε η νοητικότητα δεν δραστηριοποιείται στο Νοητικό Πεδίο, ούτε διοχετεύεται στο Δυναμικό Πεδίο, αλλά εξωτερικεύεται ως λειτουργία και διοχετεύεται ως δραστηριότητα μέσα στο Υλικό Πεδίο (είτε ως εποπτεία, ως σκέψη, είτε ως διαφώτιση της αίσθησης, είτε ως κινητήρια δύναμη του σώματος). Το ίδιο συμβαίνει και με τον δυναμισμό, διοχετεύεται ως δραστηριότητα μέσα στο Υλικό Πεδίο. Βιώνουμε την υλική ζωή, συναλλασσόμαστε με το περιβάλλον, βρισκόμαστε σε σωματική δραστηριότητα.
Όταν διαλογιζόμαστε τότε θα πρέπει καταρχήν να θέσουμε το σώμα σε αδράνεια με την κατάλληλη στάση. Το ίδιο πρέπει να γίνει και με τον δυναμισμό (τις αισθήσεις). Τότε μόνο μπορούμε να εκδηλωθούμε στα εσωτερικά πεδία. Εδώ θα πρέπει να αποφύγουμε τον κίνδυνο να διοχετεύσουμε την δραστηριότητά μας στο Δυναμικό Πεδίο και να εκδηλωθούμε εκεί. Η δραστηριότητα πρέπει να διοχετευτεί στο Νοητικό Πεδίο.
Η Δραστηριότητα του Διαλογισμού εκδηλώνεται και εξαντλείται στο Νοητικό Πεδίο, δεν διοχετεύεται προς τα «έξω». Ο Διαλογισμός είναι λοιπόν καθαρά εσωτερική διαδικασία. Είναι δραστηριότητα στο Νοητικό Πεδίο. Από αυτή την δραστηριότητα προκύπτει μία νέα, πιο ολοκληρωμένη αντίληψη για την Πραγματικότητα (ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο λειτουργούμε). Εφόσον ο Διαλογισμός είναι αντίληψη, αυτό σημαίνει ότι είναι δυνατή αντίληψη κατά την οποία η αίσθηση του υλικού σώματος έχει λάβει κάποιο άλλο περιεχόμενο, ή αγνοείται, ή απουσιάζει. Έτσι, η Νιρβάνα (αντίληψη της ύπαρξης που έχει λάβει άλλο περιεχόμενο) δεν είναι κατάσταση που αντιφάσκει στην «ύπαρξη».
Είναι φανερό ότι εφόσον ο Διαλογισμός είναι εσωτερική δραστηριότητα, χρειάζεται να έχουμε καθοδήγηση και εκπαίδευση. Όταν χρειάζεται να εκπαιδευτούμε για να σκεφτόμαστε σωστά και να συναλλασσόμαστε με τον εξωτερικό κόσμο, πολύ περισσότερο χρειάζεται εκπαίδευση για τις διαδικασίες του νου που είναι εσωτερικές και σχετικά άγνωστες στους περισσότερους. Η ανάγκη λοιπόν ενός Διδασκάλου γίνεται απαραίτητη. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να προχωρήσουμε μόνοι (είτε έτσι είτε αλλιώς, κάποιοι, κάπου, κάποτε προχώρησαν μόνοι). Εξ άλλου, από την άλλη μεριά, η παράδοση δεν αποτελεί εγγύηση, γιατί εκτός του ότι η Γνώση έχει χαθεί από πολλές ιστορικές θρησκευτικές κοινότητες, πάντα μέσα σε αυτές τις κοινότητες και μάλιστα σε ανώτερες θέσεις βρίσκονται πολλοί που δεν έχουν σχέση με το αντικείμενο.
Το υποκείμενο στο υλικό πεδίο: 1) ΕΙΝΑΙ που εκδηλώνεται στο υλικό πεδίο. 2) Καθολικό ΕΙΝΑΙ, συνείδηση κενή, συνείδηση άπειρη, συνείδηση που απλώνεται στον άπειρο χώρο. 3) Νόηση που εξωτερικεύεται στο υλικό πεδίο, Διανόηση, Αντίληψη. 4)Συναίσθηση που εξωτερικεύεται στο υλικό πεδίο, Βούληση, Αίσθηση. 5) Εγκλιματισμός στο περιβάλλον, συναλλαγή με το περιβάλλον, υλική εμπειρία.
ΛΟΓΙΣΜΟΣ
Καθώς η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ (ΕΙΝΑΙ) που ταυτίζεται με την Πραγματική Ουσία, την Πραγματική Κατάσταση προηγείται του «περιορισμού» της ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ, της νοητικής λειτουργίας, για να βιώσουμε την Ουσία, το Βαθύτερο Είναι μας πρέπει να υπερβούμε την νοητική λειτουργία. Όσο παραμένουμε μέσα στην νοητική διαδικασία δεν συλλαμβάνουμε παρά την σχετική πραγματικότητα. Η νόηση ως δραστηριότητα είναι το Διανοείσθαι, ο Λόγος, ο Λογισμός (ratio) και είναι αλληλένδετη με την γλώσσα (το λεκτικό σύστημα). Διανοούμεθα με έννοιες, με σύμβολα, με λέξεις.
Ειδικότερα με τον Λόγο, τον Λογισμό, μορφοποιούμε τα συμβάντα (τα εσωτερικά που προέρχονται από την λειτουργία του Λογισμού και τα εξωτερικά που εισέρχονται μέσω της εμπειρίας), τα αναλύουμε, τα επεξεργαζόμαστε, τα καταγράφουμε σε μία βάση δεδομένων (μνήμη) τα αναδομούμε, τα συνδυάζουμε κ.λπ. και αναπαράγουμε την πραγματικότητα που αντιλαμβανόμαστε σε ένα λογικό όλον, ένα λογικό κοσμοείδωλο.
Ο Λογισμός (λογίζομαι, λόγος) είναι μία συνεχής διαδικασία, μία συνεχής ροή συμβάντων, πληροφοριών που πραγματώνεται με διάφορους τρόπους, ως συνεχής ροή πληροφοριών σχετικά με ένα αντικείμενο (διερεύνηση), ως ολική σύλληψη (θεώρηση), ως εμμονή στην ίδια πληροφορία, ανακύκλωση της ίδιας πληροφορίας (συγκέντρωση και αποκλεισμό άλλων διαδικασιών), ως ανάκληση πληροφοριών σχετικά με ένα αντικείμενο με την προσθήκη της διάστασης του χρόνου (ανάμνηση), ως συνδυασμός πληροφοριών για την εξαγωγή κάποιου συμπεράσματος (συλλογισμός) που μπορεί να είναι και λανθασμένος (παραλογισμός), ως αποκλεισμός πληροφοριών (άδειασμα του νου), ως διερεύνηση συναφών πληροφοριών.
Πρόκειται για μεγάλη ποικιλία φαινομένων που περιλαμβάνει καταγραφή της γνώσης, επεξεργασία, δόμηση και αναδόμηση, μνήμη κ.λπ.
Όλες αυτές οι διαδικασίες γίνονται για να οδηγηθούμε σε κάποιο αποτέλεσμα. Άρα έχει σημασία η διαδικασία και το νοητικό περιεχόμενο και το νοητικό συμπέρασμα. Αυτή η συμπεριφορά μας απορροφά και μας κρατά μέσα στο χώρο της νόησης.
ΜΕΤΑΛΟΓΙΣΜΟΣ
Υπάρχει μία δεύτερη κατηγορία νοητικών φαινομένων. Η ενασχόληση με την διαδικασία του Λογισμού, η διερεύνηση και η εξαγωγή συμπερασμάτων για τον τρόπο της λειτουργίας της νόησης αποτελεί μία δεύτερη, εκ των υστέρων, συλλογιστική πάνω στο φαινόμενο. Πρόκειται για ένα Μεταλογισμό. Έτσι θεμελιώνεται η επιστήμη της Λογικής.
ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ
Εκτός από τον Λογισμό και τον Μεταλογισμό υπάρχει ένα άλλο είδος εσωτερικής δραστηριότητας που οδηγεί βαθμιαία στο ξεπέρασμα του Λογισμού. Αυτή η δραστηριότητα, που ονομάζεται Διαλογισμός (Meditation), συνίσταται στο να απορρίπτουμε ό,τι εισέρχεται στο νοητικό πεδίο (στο συνειδησιακό πεδίο) ή αλλιώς (που είναι το ίδιο πράγμα) στο να αφήνουμε να εκδηλώνονται ελεύθερα οι διάφορες διαδικασίες χωρίς να κρατιόμαστε κάπου, χωρίς προσκόλληση. Αυτό έχει ως συνέπεια να μας αποσπά τελικά από ό,τι συμβαίνει, να νιώθουμε αδιάφοροι για ό,τι συμβαίνει κι έτσι οδηγούμαστε σε μία κατάσταση πέραν της συγκεκριμένης διαδικασίας. Ξεκινώντας έτσι από τις κατώτερες νοητικές λειτουργίες και ξεπερνώντας σταδιακά τις ανώτερες λειτουργίες, φτάνουμε τελικά να περάσουμε πέραν της ίδιας της νοητικής δραστηριότητας του Λογισμού.
Υπάρχει ακόμα ένας έμμεσος τρόπος να φτάσουμε στο ίδιο αποτέλεσμα. Χρησιμοποιώντας κάποια διαδικασία, την εμμονή, την ανακύκλωση της ίδιας πληροφορίας που χαρακτηρίζεται σαν συγκέντρωση σε ένα θέμα κι επαναφορά σε αυτό όταν ξεφεύγουμε, τότε μετά από κάποιο διάστημα, η διαδικασία απογυμνώνεται από το νοητικό της περιεχόμενο, παύει να έχει σημασία και τελικά αυτό μας αποσπά από το νοητικό επίπεδο και μας οδηγεί σε μία ανώτερη συ-νειδησιακή κατάσταση. Το θέμα, το αντικείμενο της συγκέντρωσης, μπορεί να ανήκει σε μία από τις τέσσερις κατηγορίες, (της αίσθησης-αντίληψης, της διανόησης, του εγώ, της ίδιας της λειτουργίας του λογισμού). Περνώντας σταδιακά από όλα τα επίπεδα συγκέντρωσης, φτάνουμε τελικά πέραν του λογισμού, της νοητικής δραστηριότητας. Αν και ο Διαλογισμός είναι μία δραστηριότητα κατασταλτική, αντί-στροφη του Λογισμού, δεν παύει να είναι μία δραστηριότητα που μας κρατά ακόμα μέσα στον σχετικό κόσμο. Μόνο όταν περάσουμε πέραν της νοητικής δραστηριότητας έχουμε επιτύχει μία άλλη, ανώτερη κατάσταση. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες νοητικής δραστηριότητας (Λογισμού): αντίληψη, διανόηση, συνείδηση του εγώ. Ειδικότερα κατά την υπέρβαση της αντίληψης ξεπερνάμε τις διάφορες δραστηριότητες, γινόμαστε αδιάφοροι είτε υπάρχουν είτε όχι, και τελικά μπορούμε να τις καταργήσουμε. Το ίδιο γίνεται και στο επίπεδο της διανόησης. Όταν ξεπερνάμε το εγώ, ξεπερνάμε τις δραστηριότητες που σχετίζονται με το εγώ αλλά μένει τελικά η αντίληψη της ύπαρξης που παράγεται από την ίδια την νοητική δραστηριότητα. Η ολοκληρωτική κατάργηση της ατομικής ύπαρξης συνιστά λοιπόν μία τέταρτη νοητική κατάσταση, είναι η ίδια η νοητική λειτουργία, απογυμνωμένη από προσωπικά στοιχεία, στην παγκόσμια μορφή της. Υπάρχουν τρεις νοητικές καταστάσεις που βιώνει η ύπαρξη εδώ και σχετίζονται με τις εσωτερικές διαδικασίες της νοητικότητας. Καταρχήν το υποκείμενο νοιώθει να επεκτείνεται στο άπειρο αλλά υπάρχει διάκριση ανάμεσα στο υποκείμενο και το περιβάλλον. Στην συνέχεια το υποκείμενο παύει να είναι ένα κέντρο και επεκτείνεται παντού, γίνεται άπειρο και εδώ υποκείμενο και αντικείμενο ταυτίζονται. Μετά η ύπαρξη συνειδητοποιεί ότι δεν έχει ιδιώματα, είναι κενή, «χωρίς ύπαρξη». Η Βίωση της Πραγματικότητας, το Απόλυτο, είναι ένα ανώτερο πεδίο ύπαρξης, είναι η Πέμπτη Κατάσταση, είναι η Επίτευξη για την οποία μιλούν οι διάφορες μεταφυσικές θεωρήσεις και οι ιστορικές θρησκείες.
Αυτές οι διαδικασίες που περιγράψαμε παρά τις εξωτερικές διαφορές τους, οδηγούν στην ίδια απόσπαση από το νοητικό επίπεδο, σε μία διαφορετική κατάσταση της Συνείδησης. Αυτές οι διαδικασίες, με διάφορες ποικιλίες ονομάζονται Διαλογισμός γιατί κάνουμε χρήση μίας νοητικής διαδικασίας, όχι για να φτάσουμε σε κάποιο νοητικό συμπέρασμα αλλά για να πάμε μέσω αυτής πέραν της νοητικής διαδικασίας, πέραν της νόησης. Αυτός είναι ένας έμμεσος τρόπος για να πάμε πέραν του νου. Με αυτή την έννοια χρησιμοποιείται ο Διαλογισμός στις διάφορες θρησκευτικές πρακτικές. Ο Διαλογισμός λοιπόν είναι όχι απλά ένας μεταλογισμός, δηλαδή διερεύνηση της ίδιας της διαδικασίας του Λογισμού αλλά μία κατάργησή του, ένας Υπερλογισμός, δηλαδή αυτοκατάργηση της νόησης. Έτσι υπερλογισμός είναι στην πραγματικότητα ένας όρος χωρίς περιεχόμενο, που δείχνει απλά το τέλος της νόησης. Είναι το όχι-νόηση. Αυτό δεν είναι μία κατάσταση ασυνείδητη ή χαώδης. Αντίθετα είναι Πλήρης Εγρήγορση, Πλήρης Προσοχή ως άμεση ενέργεια, και δεν χρησιμοποιεί την νόηση που είναι φαινόμενο δευτερεύον και έμμεσο. Είναι η Βίωση του ΕΙΝΑΙ, της Εντός μας Θεότητας κι όχι ενός νοητικού περιεχομένου.
Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ (το Υποκείμενο), το ον, καθώς «εξελίσσεται» μέσα στον χώρο της Ύπαρξης και της Αυτογνωσίας, διαφοροποιεί τις αντιλήψεις του για την Πραγματικότητα (και την μεταφυσική της θεώρηση). Ανάλογα λοιπόν με την εξέλιξή του είναι και η προσέγγιση της Πραγματικότητας και τα πρακτικά βήματα που πρέπει να κάνει για να βιώσει την Πραγματικότητα. Έτσι κάποια συνείδηση που έχει εξελιχθεί αρκετά, ασκεί τον Διαλογισμό στο επίπεδο που βρίσκεται και δεν ασχολείται με κατώτερες πρακτικές (αφού ήδη έχει αφομοιώσει στην προηγούμενη πείρα του όλες τις κατώτερες καταστάσεις). Έτσι αν και περιγράφουμε πέντε καταστάσεις ύπαρξης - απόλυτο, παγκόσμιο (παγκόσμια νοητική δραστηριότητα, σε τρεις καταστάσεις), νόηση (κατάσταση του εγώ), διανόηση, αντίληψη (και αίσθηση) εννοείται ότι η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ μπορεί να βρίσκεται σε κάποια ανώτερη κατάσταση και όχι αναγκαστικά στην κατώτερη, οπότε και η αντίληψή της για την Πραγματικότητα έχει τροποποιηθεί ανάλογα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται, αλλά και ο Διαλογισμός που θα πρέπει να εφαρμόσει για να βιώσει το Απόλυτο θα είναι προσαρμοσμένος στο επίπεδο της εξέλιξής του.
Ο Βουδισμός (η πιο υποδειγματική μεταφυσική θεώρηση) στην ιστορική του εξέλιξη υιοθέτησε όλες τις θεωρητικές απόψεις περί Πραγματικότητας. Η ιστορική εξέλιξη του Βουδισμού αποτύπωσε τις βαθμίδες εξέλιξης της ανθρώπινης συνείδησης προς την Πλήρη Αντίληψη.
Θεραβάντα: Τέσσερις Βαθμίδες Διαλογισμού και Πραγμάτωση του Παρανιρβάνα.
Σουνιαβάντα: Τρεις Βαθμίδες Διαλογισμού και Πραγμάτωση του Σουνιάτα.
Βιτζναναβάντα: Δύο Βαθμίδες Διαλογισμού και Πραγμάτωση του Ταθάτα.
Αβαταμσάκα: Μία Βαθμίδα Διαλογισμού και Πραγμάτωση του Νταρμαντάτου
Ζεν: Άμεση Αφύπνιση, Σατόρι.
ΑΜΕΣΟΣ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΟΣ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ
ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗΣ
Ο ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΘΡΗΣΚΕΙΕΣ
Αν και οι διάφορες θρησκείες εκκινούν από διαφορετική θεωρητική βάση, όταν αναφέρονται στον άνθρωπο και τις πρακτικές που πρέπει να ακολουθήσει για να φτάσει στην βίωση του Απολύτου, μιλούν σχεδόν με όμοιο τρόπο.
Έτσι ο Πλατωνισμός, ο Νεοπλατωνισμός κ.λπ., ταυτίζει το Είναι με το ον. Ο Χριστιανισμός διακρίνει σαφώς τον Άκτιστο Θεό (το ΕΙΝΑΙ) από το κτιστό δημιούργημα (που μέσω της Άκτιστης Θείας Ενέργειας αναδύεται από το μη ον κι αποτελεί μόνο ένα συνειδησιακό δυναμισμό, ένα λογικό πυρήνα, μία δραστηριότητα, που υπάρχει μόνο χάριν της μετοχής στην Θεία Ενέργεια και ουσιώνεται μόνο όταν ενωθεί με την Θεότητα). Η Βεδάντα ισχυρίζεται ότι Μόνη Πραγματικότητα είναι το Βράχμαν (ΕΙΝΑΙ). Το Σαμκύα Γιόγκα διαχωρίζει το ΕΙΝΑΙ (Πουρουσά) από την Ενέργεια (πρακρίτι),την Ενέργεια που μετασχηματίζεται στην ποικιλία των φαινομένων. Ο Βουδισμός αρνείται παντελώς το ΕΙΝΑΙ κι ισχυρίζεται ότι η μόνη πραγματικότητα είναι το φαινόμενο (η ροή των ντάρμας).
Η πρακτική όμως του Διαλογισμού, της Προσευχής, της Γιόγκα κ.λπ. που εφαρμόζουν όλες αυτές οι θρησκείες είναι σχεδόν πανομοιότυπες. Αυτό συμβαίνει γιατί πέρα από όλες τις θεωρητικές ερμηνείες, η σύνθεση του ανθρώπου είναι μία και χρειάζονται τα ίδια πρακτικά βήματα για να φτάσουμε στην βίωση του Απολύτου. Ίσως κάποια ημέρα διατυπωθεί κάποια ερμηνεία που να βασίζεται απλά στην ανθρώπινη πραγματικότητα και να υπερκαλύπτει όλες τις θρησκευτικές ερμηνείες.
Η εφαρμογή του Διαλογισμού όπως περιγράφεται πιο κάτω προϋποθέτει ότι έχουμε ήδη ελέγξει το σώμα και τον δυναμισμό και ότι, κατά την άσκηση του Διαλογισμού, έχουμε αποφύγει τον κίνδυνο να διοχετεύσουμε την δραστηριότητά μας στο Δυναμικό Πεδίο.
Βουδιστικός Διαλογισμός
Σύμφωνα με τον αρχέγονο Βουδισμό δεν υπάρχει (ή δεν μπορεί να προσδιορισθεί, πράγμα που είναι το ίδιο) μία Σταθερή Πραγματικότητα. Ό,τι γίνεται αντιληπτό είναι μόνο η Περιοχή των φαινομένων, το Σαμσάρα. Το Σαμσάρα (η περιοχή των φαινομένων) διαιρείται σε τρεις Περιοχές (Βακάρα, καταστάσεις του γίγνεσθαι και όχι αντικειμενικές σταθερές περιοχές).
1) Αρουπαβακάρα, περιοχή χωρίς μορφή. Το Αρούπαβακάρα διαιρείται σε τέσσερα Αγιάτανα (τέσσερις Ουρανούς, καταστάσεις, δραστηριότητες, που είναι (απαριθμώντας από τον ανώτερο προς τον κατώτερο) οι εξής: 1) Ναϊβασάμτζνα Σαμτζνιαγιάτανα (περιοχή όπου δεν υπάρχει ούτε αντίληψη ούτε μη-αντίληψη και που στην πραγματικότητα υπερβαίνει το Αρουπαβακάρα και απλώνεται στο Απόλυτο). 2) Ακιντσανιαγιάτανα (περιοχή όπου η συνείδηση υπάρχει μέσα στην ανυπαρξία του οτιδήποτε). 3) Βιτζναναναντιαγιάτανα (περιοχή όπου η συνείδηση υπάρχει στην άπειρη κατάσταση της συνείδησης). 4) Ακασαναντιαγιάτανα (περιοχή όπου η συνείδηση υπάρχει στο άπειρο διάστημα).
2) Ρούπαβακάρα, περιοχή με μορφές. Το Ρούπαβακάρα διαιρείται σε τέσσερα Αγιάτανα, καθένα από τα οποία διαιρείται με την σειρά του σε τέσσερα Αγιάτανα, συνολικά δεκαέξη (Δεκαέξη Ουρανοί του Βράχμα).
3) Καμαβακάρα, περιοχή των αισθήσεων, που διαιρείται σε ουρανό, γη και κάτω κόσμο.
Ό,τι εμφανίζεται ως «ον» είναι κάτι σύνθετο και φθαρτό. Το ον στην πραγματικότητα είναι σύνθεση από διάφορες διαδικασίες (σκάντα) οι οποίες συντίθενται από «ανάλογη» ροή αλληλεξαρτωμέ-νων στιγμιαίων φαινομένων (ντάρμας). Υπάρχουν πέντε είδη σκάντα.
Βιτζνάνα (ροή από βιτζνάνα ντάρμας - συνείδηση, αντίληψη του εγώ).
Σαμσκάρα (ροή από σαμσκάρα ντάρμας - διανοητική δραστηριότητα)
Σάμτζνα (ροή από σάμτζνα ντάρμας - αντίληψη)
Βεντάνα (ροή από βεντάνα ντάρμας - αίσθηση)
Ρούπα (ροή από ρούπα ντάρμας - σώμα)
Όλα αυτά, είναι απλώς μία ροή φαινομένων που εμφανίζεται σαν συνέχεια (σαντανά) και μας κρατά δέσμιους μέσα στο σαμσάρα, τον κύκλο των συνεχών επαναγεννήσεων, σύμφωνα με τον νόμο της αιτιότητας (κάρμα).
Στο Αρούπαβακάρα το «ον» είναι νοητικής μορφής (βιτζνάνα, σαμσκάρα, σάμτζνα).
Στο Ρούπαβακάρα το «ον» είναι αιθέριας μορφής (βιτζνάνα, σαμσκάρα, σάμτζνα, βεντάνα)
Στο Κάμαβακάρα το «ον» είναι υλικής μορφής (βιτζνάνα, σαμσκάρα, σάμτζνα, βεντάνα, ρούπα).
Όταν το «ον» εκδηλώνεται στις κατώτερες περιοχές οι λειτουργίες που είχε σε ανώτερες περιοχές υποβαθμίζονται, εσωτερικοποιούνται, παραμένουν σαν δυνατότητες, ενώ αναδύεται μία νέα ικανότητα που τις προσαρμόζει και τους δίνει την δυνατότητα να αντιλαμβάνονται το νέο, εξωτερικό περιβάλλον. Έτσι οι νοητικές λειτουργίες του «όντος» στο Κάμαβακάρα έχουν μία ανώτερη διάσταση που κατάγεται από το Αρούπαβακάρα, μία εσωτερική διάσταση που κατάγεται από το Ρουπαβακάρα και μία εξωτερική δραστηριότητα που φέρνει το «ον» σε επαφή με τον κόσμο των μορφών.
Έτσι το «ον» στο Κάμαβακάρα μπορεί (και βιώνει) τις ακόλουθες δραστηριότητες, καταστάσεις:
1) Νιρβάνα
2) Τέσσερις ανώτερες καταστάσεις, Νάϊβασάμτζνα-Σάμτζνιαγιάτανα, Ακιντσάνιαγιάτανα. Βιτζνάνανάντιαγιάτανα, Ακάσανάντιαγιάτανα.
3) Τρεις νοητικές καταστάσεις, βιτζνάνα, σαμσκάρα, σαμτζνα, που έχουν μία εσωτερική λειτουργία και μία εξωτερική δραστηριότητα κι ακόμη η δραστηριότητα των αισθήσεων, βεντάνα.
4) Μία εξωτερική υλική δραστηριότητα, ρούπα.
Το Νιρβάνα είναι η Ύστατη Πραγματικότητα για το «ον». Όλα τα κατώτερα φαινόμενα πρέπει να εξαντληθούν (όπως το καύσιμο του λυχναριού) για να αποκαλυφθεί η Πραγματικότητα πίσω από όλα αυτά. Αυτή η Κατάσταση, το Νιρβάνα, σημαίνει το σβήσιμο των καταστάσεων της προσωπικής ύπαρξης, της ροής των κάθε είδους αλληλεξαρτώμενων φαινομένων.
Η Επίτευξη του Νιρβάνα γίνεται δυνατή με το Ντυάνα. Κατ’ αρχήν με την απόρριψη των αισθήσεων ξεπερνάμε την εξωτερική δραστηριότητα της νοητικότητας. Μετά τα τέσσερα Ρούπα-Ντυάνα-διαλογισμοί που σχετίζονται με τον κόσμο της μορφής - και αφορούν τις εσωτερικές νοητικές λειτουργίες που σχετίζονται με τα έξω, με τον εξωτερικό κόσμο, μας απελευθερώνουν από τις σχέσεις με τον εξωτερικό κόσμο.
1) Εξάλειψη του σάμτζνα, της αντίληψης του εξωτερικού κόσμου.
2) Εξάλειψη του σαμσκάρα, της διανόησης που έχει αντικείμενο τα εξωτερικά φαινόμενα.
3) Εξάλειψη της βιτζνάνα, της συνείδησης, της ατομικής ύπαρξης, του εγώ που είναι περιορισμένο στο χώρο, στο σώμα.
4) Όταν εξαλειφθεί το βιτζνάνα φτάνουμε σε μία κατάσταση όπου η συνείδηση ξεπερνά τα όρια του χώρου (του σώματος) κι επεκτείνεται στο άπειρο, σε όλο τον χώρο.
Σε αυτή την κατάσταση οι νοητικές λειτουργίες δεν σχετίζονται πιά με το έξω αλλά αντιμετωπίζονται αυτές καθεαυτές σαν εσωτερικές λειτουργίες. Το ξεπέρασμα των εσωτερικών νοητικών λειτουργιών γίνεται με τα τέσσερα Αρούπα-Ντυάνα ή Σαμαπάττι (επιτεύγματα) - διαλογισμοί χωρίς μορφή. Με την άσκηση των τεσσάρων Ρούπα-Ντυάνα και την επίτευξη του τέταρτου ντυάνα φτάνουμε στην ανεξαρτητοποίηση από τον έξω κόσμο. Αυτή η κατάσταση αποτελεί την αφετηρία για να φτάσουμε ως το Νιρβάνα. Η συνείδηση πρέπει να περάσει από διάφορες καταστάσεις, περιοχές, διαμονές, που περιγράφονται πιο κάτω.
1) Ακάσα-νάντι-αγιάτανα (Περιοχή του απείρου διαστήματος, περιοχή όπου η συνείδηση υπάρχει στο απέραντο διάστημα). Η συνείδηση (αν και εντοπίζει τον εαυτό της, σαν ένα κέντρο, σε ένα χώρο) επεκτείνεται σε όλο τον χώρο, είναι ένα ευρύτερο, ανώτερο εγώ. (Υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην συνείδηση και το περιβάλλον, ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο). Αυτή η αντίληψη ενός κέντρου που σχετίζεται με την εσωτερική λειτουργία του σάμτζνα πρέπει να ξεπερασθεί.
2) Βιτζνάνα-νάντι-αγιάτανα (Περιοχή της άπειρης συνείδησης, περιοχή όπου η συνείδηση υπάρχει στην άπειρη κατάσταση της συνείδησης). Η συνείδηση απορρίπτει την αντίληψη ενός κέντρου, μπορεί να βρίσκεται οπουδήποτε, σε όλο τον χώρο - έτσι δημιουργείται η αντίληψη ότι η συνείδηση είναι άπειρη. (Δεν υπάρχει πια διάκριση ανάμεσα στην συνείδηση και το περιβάλλον, ανάμεσα στο υποκείμενο και το αντικείμενο). Η επίτευξη αυτή σχετίζεται με το ξεπέρασμα της εσωτερικής λειτουργίας του σαμσκάρα.
3) Ακιντσάνι-αγιάτανα (Περιοχή ανυπαρξίας, περιοχή όπου η συνείδηση υπάρχει μέσα στην ανυπαρξία του οτιδήποτε). Η συνείδηση δεν μπορεί να αποδώσει στην ύπαρξή της κανένα ιδίωμα. Η συνείδηση αντιλαμβάνεται ότι η ύπαρξή της είναι κενή. Η ύπαρξη είναι «ανυπαρξία», από την σχετική πλευρά. Η επίτευξη αυτή σχετίζεται με το ξεπέρασμα της εσωτερικής λειτουργίας του βιτζνάνα.
4) Νάϊβασάμτζνα-Σάμτζνι-αγιάτανα (Περιοχή ούτε αντίληψης ούτε μη-αντίληψης, περιοχή όπου δεν υπάρχει ούτε αντίληψη, ούτε μη αντίληψη). Με το ξεπέρασμα της εσωτερικής λειτουργίας της βιτζνάνα, φτάνουμε σε μία κατάσταση όπου απουσιάζει οποιαδήποτε διαδικασία ύπαρξης. Αυτό είναι το Νιρβάνα.
Στην πραγματικότητα η επίτευξη του τέταρτου σαμαπάττι αντιστοιχεί σε μία Κατάσταση πέραν της σχετικής ύπαρξης, είναι το Ασαμσκρίτα.
Διαλογισμός Σουνιαβάντα
Στον αρχέγονο Βουδισμό το αντικείμενο του Διαλογισμού είναι οι ίδιες οι διαδικασίες της ύπαρξης που ονομάζονται σκάντα και θεωρούνται πραγματικές. Βέβαια όταν φτάσουμε στο Νιρβάνα η αντίληψη αυτή αλλάζει. Γίνεται φανερό ότι τα σκάντα δεν είναι πραγματικά («Τα φαινόμενα της ύπαρξης μπορούν να παρομοιασθούν με όνειρο, φάσμα, φυσαλίδα, σκιά, αστραφτερή δροσιά ή αστραπή, κι έτσι πρέπει να τα στοχάζεστε»).
Στην Σχολή Σουνιαβάντα η Κενότητα (Σουνιάτα) είναι η Μόνη Πραγματικότητα κι όλα όσα εμφανίζονται (σκάντα) δεν διαφέρουν από την Κενότητα. Εδώ το περιεχόμενο του Διαλογισμού διαφορο-ποιείται. Όλα είναι Κενότητα. Νιρβάνα και σαμσάρα δεν διαφέρουν. Όλα όσα εμφανίζονται είναι Κενότητα, μη πραγματικά ως κάτι ξεχωριστό, ουσιαστικό, που δεν μπορούν να μας απορροφήσουν. Έτσι τα αντικείμενα της αντίληψης (σάμτζνα) απορρίπτονται εξ αρχής ως μη πραγματικά. Αυτό που ενδιαφέρει εδώ είναι να ξεπεράσουμε τις διάφορες νοητικές διαδικασίες (σαμσκάρα, βιτζνάνα, αντίληψη της Κενότητας) για να φτάσουμε στην Αληθινή Κενότητα. Περιγράφονται Πέντε Στάδια Διαλογισμού αλλά στην πραγματικότητα – λόγω της υιοθέτησης της Σουνιαβάντα που θεωρεί τα πάντα Κενότητα, λόγω της θεώρησης των πραγμάτων - η πρώτη βαθμίδα θεωρείται ήδη ότι έχει πραγματοποιηθεί, ή πραγματοποιείται χωρίς δυσκολία.
1) Απόρριψη της αντιληπτικής διαδικασίας. Όλα τα σάμτζνα ντάρμας είναι Κενότητα.
2) Απόρριψη της διανοητικής δραστηριότητας. Τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν στήριγμα ή να χρησιμοποιηθεί σαν βάση για διανοητική εργασία.
3) Απόρριψη της συνείδησης, της θεώρησης από ένα «κέντρο» - εγώ-. Ακόμα και η προσωπική σωτηρία μέσα στο Νιρβάνα πρέπει να απορριφθεί. Το ίδιο το Νιρβάνα, σαν προσωπική επίτευξη, είναι απατηλό.
4) Απόρριψη της Αντίληψης της Κενότητας. Τρία στάδια που σχετίζονται με την κατάσταση του άμορφου.
5) Αληθινή Κενότητα,. η Μόνη Πραγματικότητα, Φώτιση, είναι η Υπέρτατη Κατάσταση.
Διαλογισμός Βιτζνάναβάντα
Σύμφωνα με το Βιτζνάναβάντα η Μόνη Πραγματικότητα είναι το Τσιττά, ο Νους (Σουνιάτα - Ταθάτα). Ό,τι υπάρχει είναι μόνον Νους (τσιτταμάτρα). Ολόκληρη η «δημιουργία» είναι μόνον Νους (τσιττά μάτρα λόκαμ).
Υπάρχει μόνον Νους. Από την νοητική δραστηριότητα που ξεκινά από το χωρίς μορφή παράγονται όλες οι διαδικασίες, λειτουργίες, μορφές. Αυτή η δραστηριότητα του Τσιττά που παράγει τα φαινόμενα της δημιουργίας, των κόσμων, ονομάζεται Βιτζνάνα (συνείδηση που διακρίνει, διακριτική συνείδηση, νοητική ροή). Υπάρχουν διάφορα είδη βιτζνάνα.
1) Αλάγια βιτζνάνα (η νοητική δραστηριότητα που παράγει τα πάντα - η υπερατομική συνείδηση που περιέχει τα σπέρματα όλων των πιθανών διαδικασιών και μορφών).
2) Μάνας (Εγώ, Διακριτική και ταξινομητική δραστηριότητα, Διανόηση).
3) Μανοβιτζνάνα (η δραστηριότητα που ενοποιεί τις πέντε αισθήσεις, η έκτη αίσθηση, η αντίληψη).
4) Οι πέντε βιτζνάνα που αντιστοιχούν στις πέντε αισθήσεις.
Εφόσον, σύμφωνα με το Βιτζνάναβάντα, υπάρχει μόνον Νους κι ό,τι εμφανίζεται είναι αποτέλεσμα της νοητικής δραστηριότητας, ο Διαλογισμός (Γιόγκα, είναι ο τεχνικός όρος που χρησιμοποιείται) έχει σαν σκοπό να ξεπερασθεί αυτή η νοητική δραστηριότητα. Σύμφωνα με την θεωρία της Σχολής το Βουδιστικό Γιόγκα ανατρέπει την νοητική διαδικασία (παραβριττασράγια).
Αν και αναφέρονται διάφορες βαθμίδες στο Βουδιστικό Γιόγκα υπάρχουν στην πραγματικότητα τρεις βαθμίδες. Εφόσον όλα είναι προϊόντα της νοητικής δραστηριότητας, οι πέντε αισθήσεις δεν έχουν άλλο περιεχόμενο από αυτή την δραστηριότητα και το μανοβιτζνάνα δεν αποκαλύπτει κάποια ουσία ξέχωρη από την νοητική δραστηριότητα. Συνεπώς η εξάλειψή τους θεωρείται ήδη δεδομένη (λόγω ακριβώς της υιοθέτησης αυτής της θεώρησης), ή πάντως σχετικά εύκολη. Υπάρχουν δύο κύριες νοητικές δραστηριότητες, το Αλάγια Βιτζνάνα και το Μάνας, που παράγει την αντίληψη μίας ατομικής ύπαρξης και μας συσχετίζει με τον κόσμο των φαινομένων, οι οποίες θα πρέπει να ξεπερασθούν. Έτσι οι βαθμίδες του Βουδιστικού Γιόγκα είναι οι ακόλουθες.
1) Σταμάτημα της δραστηριότητας του Μάνας
2) Εξάλειψη του Αλάγια Βιτζνάνα, τρία στάδια
3) Πραγμάτωση του Ταθάτα (που ταυτίζεται με το Σουνιάτα).
Διαλογισμός Αβαταμσάκα
Υπάρχει. Μόνο Μία Πραγματικότητα. Από Αυτή την Πραγματικότητα αναδύεται αυθόρμητα κάθε ύπαρξη, όλες οι υπάρξεις. Και με Αυτή την Πραγματικότητα ταυτίζεται κάθε ύπαρξη, όλες οι υπάρξεις. Έτσι κάθε ύπαρξη είναι Αυτοπροσδιοριζόμενη, Αυτο-παραγόμενη (Αυθόρμητη), Εντελώς Ελεύθερη, Τελειωμένη. Δεν υπάρχει τίποτα να πραγματοποιηθεί. Η ύπαρξη ταυτίζεται με την Πραγματικότητα ως ύπαρξη, αλλά και κάθε λειτουργία της (φαινόμενο), συνείδηση, διανόηση, αντίληψη, ταυτίζεται με την Πραγματικότητα.
Όταν η ύπαρξη αντιλαμβάνεται ότι όλα ταυτίζονται, τότε δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα στην Πραγματικότητα και τα επιμέρους (ανάμεσα στο Νιρβάνα και το σαμσάρα). Η ύπαρξη είναι Τελειωμένη, σε αρμονία με το Όλον, και τα επιμέρους με όλα. Όταν η ύπαρξη αυτοπεριορίζεται μέσα στην «ατομικότητα», όταν αρπάζεται από τον κόσμο των φαινομένων και απορροφάται σε αυτά (βισάγια), τότε νοιώθει αποχωρισμένη από το Όλον, σε σύγκρουση με τον κόσμο των φαινομένων, με τα φαινόμενα.
Ο Δρόμος προς την Πραγμάτωση, προς την Αλήθεια, προς την Πραγματικότητα είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι όλα ταυτίζονται, ότι δεν υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσα στην Πραγματικότητα και το επιμέρους, τις λειτουργίες της ύπαρξης, τα φαινόμενα, τις καταστάσεις. Αυτό σημαίνει να πάψουμε να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στο Όλον και το επιμέρους, να πάψουμε να αρπαζόμαστε από τον κόσμο των φαινομένων σαν να ήταν κάτι διαφορετικό.
Η Αντίληψη της Ενότητας της Πραγματικότητας έχει τρία στάδια: Ευρεία Συνείδηση που απλώνεται σε όλο τον χώρο. Άπειρη Συνείδηση. Συνείδηση χωρίς ιδιότητες.
Έτσι σύμφωνα με την Σχολή Αβαταμσάκα ο Διαλογισμός πραγματοποιείται ουσιαστικά σε δύο βαθμίδες:
1) Απόρριψη κάθε διάκρισης ανάμεσα στο Όλον και το επιμέρους: τρία στάδια.
2) Φώτιση.
Διαλογισμός Ζεν
Στην σχολή Ζεν δεν υπάρχει καμία διαφορά ανάμεσα στην Νόηση και την δραστηριότητα, ή αλλιώς στην Κατάσταση της Φώτισης και την κατάσταση των διαδικασιών-μορφών.
Όλα είναι Φώτιση. Δεν υπάρχει τίποτα να απορρίψουμε, πέρα από την άγνοια, τον «ύπνο».
Η Φώτιση είναι πάντα αιφνίδια.
Σαμκύα-Γιόγκα
Στο Σαμκύα-Γιόγκα η υπέρβαση της νοητικότητας γίνεται με την βοήθεια συγκεντρωτικών τεχνικών - Σαμγιάμα (Νταράνα-Ντυάνα-Σαμάντι). Το αποτέλεσμα της διαδικασίας ονομάζεται Σαμάντι.
(Νταράνα σημαίνει συγκέντρωση. Ντυάνα είναι η ροή προσοχής. Σαμάντι είναι η ικανότητα να ενοποιούμε την συνείδηση σε μία κατά-σταση και να την κάνουμε να διαρκεί χωρίς καμία αλλοίωση ή περίσπαση - για όσο διαρκεί ο Διαλογισμός).
Υπάρχουν Πέντε Βαθμίδες της Πραγμάτωσης.
Α) Στο επίπεδο της αίσθησης-αντίληψης ανάλογα με το αντικείμενο του Σαμγιάμα οδηγούμαστε σε διάφορες ποικιλίες Σαμάντι. Όταν το αντικείμενο είναι αντικείμενο της αίσθησης και η διαδικασία εποπτική, φτάνουμε στο Σαβιτάρκα Σαμάντι. Όταν φτάσουμε στον πλήρη έλεγχο της διαδικασίας, τότε μπορούμε να αποσύρουμε την υποστήριξή μας από την διαδικασία. Η συγκεντρωτική διαδικασία αντιστρέφεται. Καθίσταται αδιάφορο αν το αντικείμενο υπάρχει ή δεν υπάρχει μέσα στο εποπτικό πεδίο. Μπορούμε οποιαδήποτε στιγμή να απορρίψουμε το αντικείμενο από το εποπτικό μας πεδίο. Ουσιαστικά ο νους, η αντίληψη, κενώνεται και φτάνουμε στο Νιρβιτάρκα Σαμάντι. Όταν το αντικείμενο είναι αντικείμενο της αντίληψης και η διαδικασία διαισθητική, φτάνουμε στο Σαβικάρα Σαμάντι. Όταν φτάσουμε στον πλήρη έλεγχο της διαδικασίας, τότε μπορούμε - όπως και στο προηγούμενο στάδιο - να αποσύρουμε την υποστήριξή μας από την διαδικασία. Η συγκεντρωτική διαδικασία αντιστρέφεται. Καθίσταται αδιάφορο αν το αντικείμενο υπάρχει ή δεν υπάρχει μέσα στο εποπτικό πεδίο. Μπορούμε οποιαδήποτε στιγμή να απορρίψουμε το αντικείμενο από το εποπτικό μας πεδίο. Ουσιαστικά ο νους, η αντίληψη κενώνεται και φτάνουμε στο Νιρβικάρα Σαμάντι (Υπέρβαση του μάνας).
Β) Όταν είμαστε σε θέση να κατευθύνουμε την προσοχή μας απορρίπτουμε τελικά τα αισθητικά και αντιληπτικά δεδομένα και στρεφόμαστε στην ίδια την διανοητική διαδικασία. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με σταθερά αντικείμενα αλλά με διαδικασίες, με μία διεργασία, με μία ροή αντιληπτικών συμβάντων. Εδώ η συγκεντρωτική τεχνική γίνεται επαγρύπνηση στην ροή της σκέψης, χωρίς παρεμβάσεις, χωρίς κράτημα κάπου. Αυτό που ενδιαφέρει είναι η ίδια η ροή. Μετά από εξάσκηση το περιεχόμενο της σκέψης καθίσταται αδιάφορο. Είτε υπάρχει, είτε όχι είναι το ίδιο. Μπορεί λοιπόν να απορριφθεί. Ο νους κενώνεται και φτάνουμε στο Ανάντα Σαμάντι (Υπέρβαση του αχαμκάρα).
Γ) Στην συνέχεια στρεφόμαστε προς την ίδια την αντίληψη της ατομικής ύπαρξης, του περιβάλλοντός μας, των σχέσεων μας. Η υπέρβαση της συνείδησης της ατομικής ύπαρξης ονομάζεται Ασμιτά Σαμάντι (Συνείδηση χωρίς εγώ, καθαρή νοητικότητα, Υπέρβαση του μπούντι).
Δ) Όλες οι προηγούμενες διαδικασίες είχαν κάποιο στήριγμα στο οποίο κατευθύνονται, το οποίο επεξεργάζονται και υπερβαίνουν. Σε όλες αυτές τις διαδικασίες διατηρείται η αντίληψη της ατομικής ύπαρξης. Όλες οι ποικιλίες Σαμάντι που επιτυγχάνονται έτσι ονομάζονται Σαμπράτζνατα Σαμάντι (Σαμάντι με υποστήριγμα) ή Μπίτζα Σαμάντι (Σαμάντι με σπόρο - γιατί εμπεριέχουν τάσεις που μας παρασύρουν πάλι μέσα στην νοητικότητα). (Γιόγκα Σούτρα Ι, 17)
Όταν στρεφόμαστε προς την ίδια την νοητική δραστηριότητα (Γιόγκα Σούτρα Ι, 18) δεν υπάρχει κάποιο υποστήριγμα, διαλύεται η ίδια η νοητική δραστηριότητα, η αντίληψη της ύπαρξης μέσα στον σχετικό κόσμο και φτάνουμε στο Ασαμπράτζνατα Σαμάντι. (Αμπίζα Σαμάντι, Σαμάντι χωρίς Σπόρο).Υπάρχουν τρεις ποικιλίες αυτού του σαμάντι που σχετίζεται με το ξεπέρασμα του Μαχάτ, της κοσμικής νόησης, στην τριπλή της δραστηριότητα σύμφωνα με τα τρία γκούνας (σάττβα, κενότητα, ράτζας, δραστηριότητα, τάμας, αδράνεια) που οδηγούν από ένα ανώτερο, ευρύτερο, παγκόσμιο εγώ, σε μία παγκόσμια συνείδηση, σε μία «άδεια» συνείδηση και τελικά στην απελευθέρωση.
Ε) Η Επίτευξη της Καϊβαλγία (μόνωση) που ορίζεται ως η απελευθέρωση της Τσιττά από του να μετασχηματίζεται σε μορφές (βρίττις) οδηγεί σε μία κατάσταση πέραν του σχετικού κόσμου. Αυτή είναι η πραγματική έννοια του Γιόγκα.
Πλατωνική Διαλεκτική
Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική παράδοση ανάμεσα στα «Πεδία Ύπαρξης», στις «Θείες Δυνάμεις», στους «Κόσμους», στην «Ατομική Σύνθεση» υπάρχει πλήρης αντιστοιχία, κι ανάμεσα στο ανώτερο και το κατώτερο υπάρχει ακριβής αναλογία. ¨Όταν λοιπόν μιλάμε για τα Πεδία της Ύπαρξης, για τις Θείες Δυνάμεις, για τους Κόσμους μιλάμε επίσης για τις δυνάμεις μέσα στον άνθρωπο. Οι Θεοί, οι κόσμοι, βρίσκονται μέσα στον άνθρωπο.
Σύμφωνα λοιπόν με την Πλατωνική Παράδοση υπάρχουν Πέντε Οντολογικά Πεδία, (χωρίς να υπολογίσουμε την Ψυχή και την υλική ουσία):
Το Αγαθόν (Τελείως Είναι, πέραν της Ουσίας).
Το Καθολικό Είναι (η αληθινή ουσία, τρία στάδια στα οποία υποκείμενο-αντικείμενο διαχωρίζονται, ταυτίζονται, απαλείφονται).
Η Νόηση, (αντίληψη ενός εγώ, που διαχωρίζεται από τον αντικείμενο κόσμο).
Η Διανόηση (διασκεπτική διαδικασία).
Η Αντίληψη, εποπτική θεώρηση του «εξωτερικού» κόσμου.
(Ψυχή και υλική ουσία).
Μέσα στον άνθρωπο (ον, ψυχή που έχει εισέλθει μέσα σε ένα υλικό σώμα) τα οντολογικά πεδία γίνονται αντιληπτά ως οντολογικά επίπεδα (λειτουργίες)
Η Διαλεκτική (που έχει πολλές έννοιες και χρήσεις) ως Προσωπική Διεργασία είναι ανύψωση από το κατώτερο οντολογικό επίπεδο της αντίληψης ως το Αγαθόν.
Απόρριψη της αντίληψης (που δεν ασχολείται με την ουσία αλλά με τα «είδωλα»).
Διαλεκτική αναίρεση του διασκεπτικού λογισμού (αφού είναι απλά ένας έμμεσος τρόπος συσχέτισης των ιδεών-εννοιών που δεν οδηγεί στην αληθινή ουσία).
Εστίαση στην Νόηση, (άμεση όραση του ατομικού είναι και των αντικειμενικών ιδεών-είναι που μετέχουν της αληθινής ουσίας αλλά είναι ακόμα διασπασμένα στην πολλαπλότητα).
Ανύψωση ως το Καθολικό Είναι που είναι η έσχατη ενοποιητική αρχή όλων των είναι (όπου υποκείμενο-αντικείμενο ταυτίζονται).
Όραση του Αγαθού (όπου κάθε αντίληψη περί του Είναι έχει εκλείψει).
Νήψις και Θέωση
Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση ο Άκτιστος Θεός μέσω της Άκτιστης Ενέργειάς Του (Βούληση, Δύναμη, κ.λπ.) αναδύει εκ του μη όντος ολόκληρη την δημιουργία και τις υπάρξεις.. Η Θεία Ενέργεια ουσιώνει ολόκληρη την δημιουργία και τις υπάρξεις.
Υπάρχουν διάφορες βιωματικές σφαίρες στις οποίες λειτουργεί ο άνθρωπος:
1) Η σφαίρα του πνεύματος (λόγος, νους, εσωτερική δραστηριότητα).
2) Η σφαίρα της νοητικής δραστηριότητας (που έχει μία εσωτερική λειτουργία και μία εξωτερική δραστηριότητα).
3) Η σφαίρα της υλικής ζωής.
Ανάλογα με το πού απορροφάται ο άνθρωπος, αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα και αποκτά περιεχόμενο η ζωή του.
Στην χριστιανική σκέψη η ύπαρξη, οι υπάρξεις, δεν έχουν δική τους ουσία αλλά υπάρχουν και συγκρατούνται στην ύπαρξη από την Θεία Ενέργεια, εξ αιτίας της μετοχής τους στην θεία Ενέργεια. Η ύπαρξη δεν έχει «είναι» αλλά μόνο ύπαρξη. Η ύπαρξη είναι ένας συνειδησιακός δυναμισμός (ένας λογικός πυρήνας, πνεύμα, νους), μία δραστηριότητα, ένα φαινόμενο, με σωματική υπόσταση και εξαρτάται απόλυτα από την θεία Ενέργεια. Ο άνθρωπος μπορεί να στραφεί προς την Πηγή της ύπαρξης, να ενωθεί μαζί Της, να μετέχει της θείας Ενέργειας, να θεωθεί και να έχει έτσι ουσία, είναι, την θεία Ενέργεια κατά χάριν (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παύει να είναι κτιστή ύπαρξη), ή μπορεί να απομακρυνθεί από το ΕΙΝΑΙ, να αλλοτριωθεί, μένοντας χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο (ένα κέλυφος ύπαρξης, μία σκιά, μία δραστηριότητα χωρίς προσανατολισμό).
Στην ανατολική χριστιανική παράδοση χρησιμοποιείται από τους νηπτικούς πατέρες μία απορριπτική πρακτική («νήψις») που έχει ως σκοπό το ξεπέρασμα του λογισμού.
Υπάρχουν τρία είδη λογισμού: απλούς (συνδέεται με την αίσθηση, αντίληψη), σύνθετος ή εμπαθής (συνδέεται με την διανοητική διαδικασία, την φαντασία, την μνήμη κ.λπ.) και απαθής (καθαρή θεώρηση της ύπαρξης, συνείδηση του εγώ).
Η Πρακτική, η Νήψις ορίζεται ως εγρήγορση, επαγρύπνηση, που απορρίπτει τους λογισμούς. Η Νήψις είναι όχι δραστηριότητα αλλά ενέργεια της νοητικότητας αντίθετη προς την δραστηριότητα. Κατά τον Ησύχιο τον Πρεσβύτερο: «Νήψις εστί, μέθοδος πνευματική, πάμπαν τον άνθρωπον, συν Θεώ, απαλλάττουσα, χρονίζουσα, και προθύμως οδευομένη. Γνώσιν τε ασφαλή Θεού του ακαταλήπτου οδευομένη χαρίζεται, καθ’ όσον εφικτόν, και μυστηρίων θείων και αποκρύφων λύσιν». Η οριστική έξωση του «λογισμού» από την συνείδηση ονομάζεται απάθεια. Υπάρχουν τέσσερις βαθμίδες απάθειας κατά τον Μάξιμο τον Ομολογητή που αντιστοιχούν στα τρία είδη λογισμού και την κατάργηση του ίδιου του λογισμού ως λειτουργίας (Μάξιμου Ομολογητή, περί θεολογίας κεφαλαίων εκατοντάς πέμπτη, Β΄136).
Όλα τα είδη του λογισμού πρέπει να απορριφθούν είτε με την άμεση απόρριψη, είτε με την σταθερή ενατένιση του νοητικού ρεύματος, της ροής της εμπειρίας, χωρίς να παρεμβαίνουμε και να δίνουμε συνέχεια. Φτάνοντας στην τέταρτη βαθμίδα της απάθειας (που έχει τρία στάδια) η νόηση καθίσταται άμορφη, ασχημάτιστη, απερίσπαστη και αντανακλά την Θεότητα στον κόσμο (Παγκόσμια Συνείδηση). «Εν δε τω Θεώ γενώμενος (ο νους), άμορφος πάντη και ασχημάτιστος γίνεται. τον γαρ μονοειδή θεωρών μονοειδής γίνεται και όλος φωτοειδής». (Μάξιμου Ομολογητή, περί αγάπης κεφαλαίων εκατοντάς τρίτη, 2, 40).
Στην κατάσταση του άμορφου, όπου δεν υπάρχουν εξωτερικές μορφές, ο νους αντανακλά τον Θεό ως μία Ευρύτερη Πανταχού Παρουσία.
Στην κατάσταση του ασχημάτιστου ο νους δεν παίρνει από την φύση του κανένα σχήμα, και αντανακλά τον Θεό ως Άπειρη Ύπαρξη. Στην κατάσταση του ανείδεου (χωρίς είδος) ή μονοειδούς ο νους δεν έχει καμία δραστηριότητα και αντανακλά το Άγνωστο χωρίς ιδιότητες.
Όταν ακόμα και ο άμορφος, ασχημάτιστος, ανείδεος νους (που συγκροτεί την αντίληψη μίας ύπαρξης μέσα στον σχετικό κόσμο) απορρίπτεται, φτάνουμε πραγματικά στην Ένωση με τον Θεό. Αυτή είναι η Πέμπτη Βαθμίδα όπου μετέχουμε, κατά χάριν, της θείας Ενέργειας στο Είναι, στην Αληθινή Ουσία, στην Θεότητα - χωρίς ποτέ όμως να ξεπερνιέται η ετερότητα άκτιστου-κτιστού).
Τα Στάδια της Θέωσης
1) Εξάλειψη του απλού λογισμού
2) Εξάλειψη του σύνθετου λογισμού
3) Εξάλειψη του θεωρητικού λογισμού
4) Καθαρός νους, τρία στάδια (νους άμορφος, νους ασχημάτιστος, νους μονοειδής ή ανείδεος).
5) Θέωση (νους φωτοειδής).
Φανά Φι Λαχ
Το Σουφικό Έργο (Αμάλ) έχει σαν σκοπό το Φανά Φι Λαχ (Εκμηδένιση, διάλυση εν τω ΕΙΝΑΙ), δηλαδή την απάλειψη των διαφόρων χαρακτηριστικών του εγώ, των διαφόρων συνειδησιακών, νοητικών καταστάσεων. Υπάρχουν κατά την Σουφική Παράδοση πέντε συνειδησιακές καταστάσεις:
Ρουχ - Πνεύμα, Παγκόσμια Ενότητα (Παγκόσμιο και ατομικό ταυτόχρονα, που πηγάζει από το Ακλ, τον Λόγο-Εγώ, Είναι, που γεννιέται από το Σιρρ Αλλάχ, το ΕΙΝΑΙ)
Καλμπ - Νους, (το αντικαθρέφτισμα του ΕΙΝΑΙ, νοητική σύλληψη του ΕΙΝΑΙ)
Ιχφα - Διαίσθηση, ατομική θεώρηση, ατομική συνείδηση, νόηση
Χάφι - Διανόηση
Σιρρ - Συνείδηση του αντικειμένου, αντίληψη.
Το Φανά έχει πέντε Βαθμίδες. Εννοείται ότι προηγείται ο έλεγχος και το ξεπέρασμα του κατώτερου εαυτού (ναφς) και η απάρνηση του εξωτερικού κόσμου.
1) Έλεγχος της αντίληψης, απάλειψη της αντίληψης ενός εξωτερικού κόσμου, ανεξάρτητου από την Συνείδηση.
2) Έλεγχος της διανόησης, απάλειψη της διανοητικής ενέργειας, που εξαντλείται στην νοητική σύλληψη και δεν αποκαλύπτει το Πραγματικό.
3) Έλεγχος της διαίσθησης, απάλειψη της ατομικής συνείδησης και της μέριμνας μίας ατομικής σωτηρίας, εγκατάλειψη στην Ίδια την Πραγματικότητα, (που οδηγεί στην απάλειψη οποιασδήποτε διάκρισης ανάμεσα στο εγώ και το Παγκόσμιο).
4) Έλεγχος του εσωτερικού νου, σε τρία στάδια, ως παγκόσμιου ΕΙΝΑΙ, ως καθαρής σύλληψης του ΕΙΝΑΙ, ως απάλειψη οποιασδήποτε αντίληψης περί του ΕΙΝΑΙ, ώστε να αποκαλυφθεί το ΕΙΝΑΙ ΚΑΘ΄ ΕΑΥΤΟ.
5) Κατάσταση Ρουχ, μόνο η Ενότητα γίνεται αντιληπτή. Η Σταθεροποίηση στην Πέμπτη Κατάσταση ονομάζεται μπακά (Διαμονή εν τω ΕΙΝΑΙ), είναι η Απορρόφηση στην Θεότητα.
Στον Σουφισμό οι διάφορες συνειδησιακές, νοητικές, καταστάσεις αντιμετωπίζονται αφηρημένα, ως λειτουργίες, αλλά και ως λειτουργίες μίας μυστικής φυσιολογίας όπου ονομάζονται λατάιφ (LTF, Λατάιφ, λεπτό, αόρατο, λειτουργία, συνείδηση, κατανόηση) και εντοπίζονται στο μυστικό σώμα (τζισμ-ι-λατάιφ) του οποίου αντίγραφο είναι το υλικό σώμα και συνδέονται με κάποιες περιοχές του υλικού σώματος. Επίσης, όταν χρησιμοποιούμε το άδειασμα του νου, δηλαδή την απόρριψη όποιας πληροφορίας εισέρχεται στο νοητικό πεδίο, τότε μετά από κάποιο διάστημα όλα αυτά που εισέρχονται στο νοητικό πεδίο παύουν να έχουν σημασία, είτε υπάρχουν είτε όχι, και τελικά ο νους μένει ουσιαστικά κενός, και αυτό μας αποσπά από την νοητική δραστηριότητα και μας οδηγεί στην κατάσταση που αναφέραμε πιο πάνω, πέραν του νου. (Αυτή η πρακτική χρησιμοποιείται από τους νηπτικούς πατέρες της ανατολικής χριστιανικής παράδοσης και είναι γνωστή ως «καθαρά προσευχή»). Υπάρχουν τέσσερα είδη λογισμού εδώ: ο απλός που συνδέεται με την αντίληψη, ο σύνθετος ή εμπαθής, που συνδέεται με την διανόηση, την φαντασία, την μνήμη κ.λπ, ο απαθής που συνδέεται με την απαθή βίωση της ύπαρξης, και αυτή καθ’ αυτή η λειτουργία του λογισμού. Η υπέρτατη κατάσταση καθιστά την νόηση άμορφη, ασχημάτιστη, απερίσπαστη ώστε να βιώσει την ίδια την Πηγή της Ύπαρξης, το Είναι, την Θεότητα. Επίσης, αυτή η πρακτική του αδειάσματος του νου, της απελευθέρωσης της συνείδησης ώστε να μην κρατιέται πουθενά ώστε να ρέει ανεμπόδιστα, χρησιμοποιείται σε ορισμένες σχολές του Ζεν, τις σχολές της βαθμιαίας φώτισης, Σότο Ζεν. Εδώ τα διάφορα είδη λογισμού, αντιμετωπίζονται χωρίς διάκριση. Η υπέρτατη κατάσταση, το Σατόρι, αν και προβάλλει ξαφνικά, εν τούτοις έχει προηγηθεί πολύχρονη άσκηση).
Τέλος υπάρχει ένας πιο άμεσος τρόπος να περάσουμε πέραν του νου με την ολοκληρωτική και άμεση απόρριψη των νοητικών διαδικασιών (χρησιμοποιείται σε ορισμένες σχολές του Ζεν). Είναι αυτό που λέμε Άμεσος, Αληθινός Διαλογισμός και που ταυτίζεται με την ίδια την Αφύπνιση. Άμεσο Διαλογισμό λοιπόν ονομάζουμε την Δράση της ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ που τοποθετείται πέραν της διαδικασίας (είναι το τέλος όλων των διαδικασιών), πέραν του χρόνου (συμβαίνει εδώ, τώρα, στην αιωνιότητα). Αληθινός Διαλογισμός δεν είναι κάποια πράξη με αρχή, διάρκεια, μεταβολές, ποιοτική αλλαγή, επίτευξη κ.λπ. Ο Αληθινός Διαλογισμός είναι μια κι έξω, πέραν του χρόνου, συμβαίνει ξαφνικά, χωρίς λόγο, χωρίς διαδικασίες, και αποκαλύπτει όλο το ΒΑΘΟΣ του ΕΙΝΑΙ, την Αιωνιότητα, την Ελευθερία, την Μακαριότητα. Το πώς και το γιατί είναι μικροερμηνείες του «μυαλού» που δεν κατανοεί. Αυτοί που κατανοούν απλώς ΒΙΩΝΟΥΝ. Αυτός ο Άμεσος Τρόπος υποδεικνύεται αλλά δεν μπορεί να διδαχθεί. Δεν υπάρχει κάτι να διδαχθεί.
